Κλείνοντας τον τέταρτο χρόνο ενός πολέμου που θα μπορούσε πραγματικά να μην έχει ξεκινήσει, η ελπίδα για ειρήνη αναγεννάται. Μια ειρήνη βέβαια που έχει ακόμη ένα μακρύ δρόμο να διανύσει και σε καμία περίπτωση δε θα είναι δίκαιη για την Ουκρανία.
Το ιστορικό της κρίσης
Τον Νοέμβριο του 2013 η ξαφνική απόφαση του διεφθαρμένου μεν, εκλεγμένου δε Προέδρου Βίκτορα Γιανουκόβιτς να μην υπογράψει μια κακή (για όσους την έχουν διαβάσει), Συμφωνία Σύνδεσης Ουκρανίας – Ε.Ε., οδήγησε σε μικρής έκτασης αρχικά διαμαρτυρίες φοιτητών στο Κίεβο. Η βία των δυνάμεων καταστολής αλλά και η οργανωμένη συμμετοχή ομάδων της αντιπολίτευσης, σαφώς καθοδηγούμενων και χρηματοδοτούμενων από ξένες δυνάμεις οδήγησε στο Εβρωμαϊντάν και σε εκτεταμένες συγκρούσεις μεταφερόμενων και συχνά έμμισθων διαδηλωτών και αντιδιαδηλωτών στο Κίεβο.
Οι διαδηλώσεις απέκτησαν μια απρόσμενη έκταση με περίεργες διακυμάνσεις και αστυνομικούς και πολίτες νεκρούς και τραυματίες στους δρόμους του Κιέβου. Στις 21 Φεβρουαρίου του 2014 ο τότε Πρόεδρος Γιανουκόβιτς έρχεται σε συμφωνία με την αντιπολίτευση με την εγγύηση και παρουσία των Υπουργών Εξωτερικών της Γερμανίας Σταϊνμάγιερ (μετέπειτα προέδρου), της Πολωνίας Σικόρσκι, του υψηλόβαθμου Γάλλου Διπλωμάτη Φουρνιέ και εκπροσώπου της Ρωσίας για τη λήξη των ταραχών και τη διενέργεια πρόωρων εκλογών. Η συμφωνία δεν διαρκεί ούτε 24 ώρες και έτσι την επομένη 22 Φεβρουαρίου ο Γιανουκόβιτς εγκαταλείπει το Κίεβο κατευθυνόμενος αρχικά προς το Χάρκοβο για να αλλάξει πορεία προς την Κριμαία και να βρεθεί με παρέμβαση Πούτιν με ρωσικό ελικόπτερο στο Ροστόφ της Ρωσίας.
Μια κυβέρνηση υπό τον Αλεξάντερ Τουρτσίνοφ σχηματίζεται στο Κίεβο (προφανώς παράνομη), ενώ την ίδια στιγμή «αυτονομιστές» καταλαμβάνουν πόλεις και χωριά στις περιφέρειες του Λουχάνσκ και του Ντονιέτσκ, ενώ ταραχές ξεσπούν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ανατολικής και Νότιας Ουκρανίας. Ξεκινάει η «αντιτρομοκρατική επιχείρηση» του Κιέβου και ουσιαστικά ανοίγει ο κύκλος της ένοπλης βίας. Ως αποτέλεσμα και μετά από αμφισβητούμενα «δημοψηφίσματα» δημιουργούνται οι «Λαϊκές Δημοκρατίες» του Ντονιέτσκ και του Λουχάνσκ ενώ η Κριμαία μετά από δημοψήφισμα υπέρ της απόσχισης από την Ουκρανία, καταλαμβάνεται από τους Ρώσους χωρίς αντίσταση. Οδηγούμαστε στις συμφωνίες του Μινσκ Ι και Μινσκ ΙΙ.
Ακολουθούν 8 χρόνια έντασης και αντιπαράθεσης με εκατέρωθεν ανταλλαγές βολών πυροβολικού και άλλες συγκρούσεις που οδηγούν σε 14,5 χιλιάδες θύματα (κυρίως άμαχους) και από τις δύο πλευρές της γραμμής αντιπαράθεσης.
Τον Δεκέμβριο του 2021 η Ρωσία απέστειλε στις ΗΠΑ και σε όλες τις χώρες του ΝΑΤΟ μια επιστολή, ζητώντας εγγυήσεις ασφαλείας για την ίδια αλλά ταυτόχρονα προτείνοντας τους όρους μιας ειρήνης που με τους σημερινούς όρους θα αποτελούσε ιδανική συμφωνία. Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ τότε επέλεξαν να αγνοήσουν τη σαφή προειδοποίηση και δύο μήνες αργότερα η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία. Πολλές από τις τότε προβαλλόμενες αιτίες του πολέμου στο διάγγελμα του Προέδρου Πούτιν ανατράπηκαν εκ των συνθηκών του πολέμου.
Το ερώτημα που συχνά αντιμετωπίζω μιλώντας με φίλους και από τις δύο πλευρές, Ουκρανούς και Ρώσους, είναι αν πιστεύω ότι σε περίπτωση αποδοχής των όρων της Ρωσίας ο πόλεμος δεν θα συνέβαινε… Η απάντηση είναι όχι. Ο πόλεμος με τις συνθήκες που είχαν διαμορφώσει οι δύο πλευρές ΗΠΑ, συλλογική Δύση και Ουκρανία από τη μία πλευρά και Ρωσία από την άλλη, ήταν αναπόφευκτος. Απλά ήταν η Ρωσία που επέλεξε τον προσφορότερο γι’ αυτήν χρόνο επιτιθέμενη στην Ουκρανία πριν αντιμετωπίσει αυτή την απειλή μιας Ουκρανίας μέλους του ΝΑΤΟ.
Πόλεμος για την ασφάλεια και ο καταλύτης Τραμπ
Ακολουθούν 4 χρόνια με τεράστιες απώλειες σε ανθρώπους και υποδομές, σε οικονομικά μεγέθη, αλλά κύρια και αυτό είναι επίσης σημαντικό με αμφισβήτηση αρχών και αξιών ενός συστήματος Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων που διαμορφώθηκε με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την ήττα του φασισμού. Είναι ένας πόλεμος που η προσπάθεια αποδυνάμωσης της Ρωσίας ως πρωταρχικός στόχος της Δύσης και οι ανησυχίες ασφαλείας (και όχι μόνο) της Ρωσίας από την άλλη έχουν οδηγήσει στην αλλαγή της ζωής μιας ολόκληρης ηπείρου, προκαλώντας συνέπειες που αναδιαμορφώνουν όχι μόνο την Ευρώπη, αλλά ολόκληρο τον κόσμο. Φαίνεται δυστυχώς, ότι κανένας δεν διδάσκεται από τα μαθήματα του ιστορικού παρελθόντος.
Με την εκλογή Τραμπ η στάση των ΗΠΑ φαίνεται ν’ αλλάζει. Ο Τραμπ αντιλαμβάνεται ότι αυτός ο πόλεμος ουσιαστικά δεν οδηγεί πουθενά. Αντιλαμβάνεται με ένα νέο συναλλακτικό τρόπο το παγκόσμιο σύστημα Διεθνών Σχέσεων που το διαχωρίζει σε πελάτες και ανταγωνιστές ή για να το πούμε πιο απλά, ότι αυτός ειδικά ο πόλεμος του στερεί πελάτες αλλά και πλουτοπαραγωγικές πηγές προς εκμετάλλευση. Εκεί που θα έπρεπε να αποκομίζει τεράστια οφέλη έχει μια διαρκή απώλεια πόρων αλλά και μηδενικά οφέλη. Αντιλαμβάνεται ότι η κλιμάκωση μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερες απώλειες με το ενδεχόμενο ενός παγκόσμιου πολέμου για τον οποίο ακόμη και οι ΗΠΑ δεν είναι έτοιμες.
Βλέπει τον κυρίαρχο αντίπαλο – Κίνα να ενδυναμώνεται μέσα από στρατηγικές εταιρικές σχέσεις με τη Ρωσία αλλά και την Ινδία. Βλέπει σχηματισμούς όπως των BRICS και του SCO να αποκτούν μέσα από τις σχέσεις μεταξύ τους πρωτόγνωρη δύναμη που διευκολύνει να αμυνθούν ή και να αγνοήσουν τις δασμολογικές πολιτικές εναντίον τους. Κατανοεί ότι αυτό πρέπει ν αλλάξει.
Η νέα Στρατηγική Ασφαλείας των ΗΠΑ του Τραμπ επιβάλλει τομές και πλήρη αμφισβήτηση της τάξης που οι προκάτοχοι του είχαν εγκαταστήσει. Αλλάζει τα πάντα και φέρνει την Ευρώπη μπροστά στις ευθύνες της. Η Ευρώπη που μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε πλήρως επαναπαυθεί αμυντικά στις ΗΠΑ και αργότερα ενεργειακά στη Ρωσία, βρίσκεται ξαφνικά στην ανάγκη να αναδιαμορφώσει τις ενεργειακές της πολιτικές με την έναρξη του πολέμου και σήμερα να αποκτήσει άμυνα. Οι ΗΠΑ αποχωρούν από την Ευρώπη και το τονίζουν εμφαντικά ώστε επιτέλους να αντιληφθούν τι συμβαίνει και οι Ευρωπαίοι.
Οι ΗΠΑ επαναφέρουν πιεστικά προς όλους το ζήτημα της ειρήνης και της ασφάλειας. Πιέζουν με κάθε μέσο για τη λήξη του πολέμου. Δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη ασφάλεια είναι αυτή που κυριαρχεί στις συνομιλίες των τελευταίων ημερών. Αλλά είναι πλέον ανάγκη να αντιληφθούν όλοι ότι η λέξη ασφάλεια έχει συλλογική έννοια.
Η αδυναμία της Ευρώπης θα φέρει τη λύση
Οι Ευρωπαϊκές ελίτ φαίνονται δυστυχώς ανίκανες να αντιληφθούν τις αλλαγές που συντελούνται σε παγκόσμιο επίπεδο. Λειτουργούν στη βάση εμμονών που καλλιεργήθηκαν από την περίοδο του ψυχρού πολέμου, όχι απαραίτητα άδικα. Στην πράξη η αδυναμία της Ευρώπης να εκφράσει κοινή γλώσσα σε θεμελιώδη ζητήματα θα εμφανιστεί στη σύνοδο κορυφής.
Η Ουκρανία για να συνεχίσει να λειτουργεί ως κράτος και να μάχεται χρειάζεται χρήματα. Η Ε.Ε. δια στόματος Αντόνιο Κόστα, έχει ήδη δεσμευτεί από την προηγούμενη σύνοδο για ένα δάνειο 185 δις περίπου που θα προέλθει κατά κύριο λόγο από την παράνομη αξιοποίηση παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων μέσα από ένα θολό σχέδιο αποζημιώσεων. Ένα σχέδιο που θα αφήνει εκτεθειμένο το Βέλγιο που φιλοξενεί αυτά τα στοιχεία, θα θέτει σε αμφισβήτηση ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ευρώπης, θα θέτει σε κίνδυνο το κοινό νόμισμα, ενώ θα παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο και τη Συνθήκη του ΟΗΕ για τις κρατικές ασυλίες. Είναι σαφές ότι δε θα υπάρξει πολιτική απόφαση ή και αν υπάρξει θα απαιτηθεί χρόνος για την υλοποίησή της.
Η Ευρώπη οφείλει την επόμενη ημέρα του πολέμου να απογαλακτιστεί αμυντικά και πλέον και ενεργειακά από τις ΗΠΑ. Να δημιουργήσει μια στρατηγική άμυνας με αντικειμενικό στόχο την διασφάλιση της ειρήνης και όχι την κυριαρχία. Οι εξοπλισμοί που στοχεύουν σε πόλεμο δεν εξυπηρετούν το αύριο.
Με δεδομένο ότι οι ΗΠΑ πλέον δεν πληρώνουν και οι χρηματικές ροές των υπολοίπων προς την Ουκρανία έχουν μειωθεί στο 50% περίπου, όλα δείχνουν ότι η Ουκρανία όχι απλά θα πιεστεί, αλλά θα εξαναγκασθεί να οδηγηθεί στην ειρήνη. Θα είναι δίκαιη η ειρήνη; Προφανώς όχι. Η Ουκρανία θα κληθεί να πληρώσει το τίμημα λάθος επιλογών της ηγεσίας της, αλλά και της εμπιστοσύνης σε μια συλλογική Δύση που την εγκαταλείπει διακριτικά. Δε θα είναι δίκαιη ειρήνη δυστυχώς.
Πιστεύω ότι στα τέλη του καλοκαιριού του 2026, η πολυπόθητη πλέον για Ουκρανούς και Ρώσους ειρήνη θα έρθει πλέον ως αναγκαιότητα και όχι απαραίτητα ως επιλογή.
Η Ρωσία και το αύριο της ασφάλειας στην Ευρώπη
Ένα από τα ζητούμενα της λήξης του πολέμου είναι οι εγγυήσεις ασφαλείας που πρέπει να παράσχουν οι πλευρές. Εγγυήσεις ασφαλείας που θα είναι συλλογικές και θα τους συμπεριλαμβάνουν όλους Ρωσία – Ουκρανία – Ευρώπη. Θα πρέπει να κατανοήσουν όλοι ότι Ευρωπαϊκή ασφάλεια χωρίς τη Ρωσία δε μπορεί να υπάρξει. Αντίστοιχα θα πρέπει να κατανοήσει και η Ρωσία τις ανησυχίες των άλλων.
Λανθάνοντες πατριωτισμοί, εθνικισμοί, κηρύγματα δύναμης και απειλές ισχύος δεν έχουν θέση στην Ευρώπη του αύριο. Η εποχή των αυτοκρατοριών έχει παρέλθει.
Το κυρίαρχο ζητούμενο θα είναι η εμπιστοσύνη. Ποτέ δεν υπήρξε μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και θα χρειασθούν χρόνια σταθερών δεσμεύσεων και σοβαρών ηγεσιών για να υπάρξει.
