Ο Φετουλάχ Γκιουλέν, ο αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ ιεροκήρυκας, ο οποίος σύστησε ένα ισχυρό ισλαμικό κίνημα στην Τουρκία και πέραν αυτής αλλά τα τελευταία χρόνια της ζωής του σημαδεύτηκαν από κατηγορίες ότι ενορχήστρωσε το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Τούρκου ηγέτη Ταγίπ Ερντογάν, πέθανε σε ηλικία 83 ετών, όπως επιβεβαίωσε η Άγκυρα.
Η ιστοσελίδα Herkul, η οποία δημοσιεύει το κήρυγμά του, έγραψε στον λογαριασμό της στο Χ ότι ο Γκιουλέν πέθανε χθες το απόγευμα σε αμερικανικό νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν.
— Herkul (@Herkul_Nagme) October 21, 2024
Κάποτε σύμμαχος του Ερντογάν, ο Γκιουλέν ήρθε σε ρήξη μαζί του και ο Τούρκος πρόεδρος τού χρέωσε την απόπειρα πραξικοπήματος εις βάρος του το 2016 κατά την οποία περίπου 250 άνθρωποι σκοτώθηκαν.
Ο Γκιουλέν, ο οποίος είχε καταφύγει στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ από το 1999, αρνούνταν κάθε ανάμειξη στην απόπειρα πραξικοπήματος.
Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, το κίνημα του Γκιουλέν, γνωστό ως «Χιζμέτ», το οποίο στα τουρκικά σημαίνει «υπηρεσία», επιδιώκει την εξάπλωση μιας μετριοπαθούς εκδοχής του ισλάμ, η οποία προωθεί την δυτικότροπη εκπαίδευση, τις ελεύθερες αγορές και την διαθρησκειακή επικοινωνία.
Από το αποτυχημένο πραξικόπημα και έπειτα, το κίνημά του βρισκόταν συστηματικά αντιμέτωπο με επιχειρήσεις καταστολής στην Τουρκία και η επιρροή του διεθνώς είχε μειωθεί.
Γνωστός στους υποστηρικτές του ως «Χοτζαεφέντι» (αξιοσέβαστος δάσκαλος) ο Γκιουλέν γεννήθηκε σε χωριό της επαρχίας Ερζερούμ στην ανατολική Τουρκία το 1941. Ο πατέρας του ήταν ιμάμης και ο ίδιος μελέτησε το Κοράνι από πολύ μικρή ηλικία.
Το 1959 ο Γκιουλέν διορίστηκε ιμάμης σε τζαμί της Αδριανούπολης, στη βορειοδυτική Τουρκία, και άρχισε να γίνεται γνωστός ως ιεροκήρυκας την δεκαετία του 60 στη Σμύρνη, όπου ίδρυσε φοιτητικές εστίες και επισκεπτόταν τσαγερίες για να κηρύττει.
Αυτές οι φοιτητικές εστίες σήμαναν την αρχή ενός ανεπίσημου δικτύου, το οποίο μέσα στις επόμενες δεκαετίες εξαπλώθηκε μέσω εκπαιδευτικών, επιχειρηματικών, κρατικών και δημοσιογραφικών ιδρυμάτων παρέχοντας μεγάλη επιρροή στους υποστηρικτές του.
Η επιρροή αυτή εξαπλώθηκε και πέραν των συνόρων της Τουρκίας σε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, στα Βαλκάνια, την Αφρική και τη Δύση μέσω ενός δικτύου σχολείων.
Ο φίλος που έγινε «ορκισμένος» εχθρός του Ερντογάν
Ο Γκιουλέν ήταν στενός σύμμαχος του Ερντογάν και του κόμματός του Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, αλλά η κλιμακούμενη ένταση στις μεταξύ τους σχέσεις κορυφώθηκε τον Δεκέμβριο του 2013 όταν ήρθαν στο φως οι έρευνες για διαφθορά που στοχοθετούσαν υπουργούς και αξιωματούχους που επρόσκειντο στον Ερντογάν.
Εισαγγελείς και η αστυνομία από το κίνημα Hizmet του Γκιουλέν θεωρήθηκε ευρέως ότι βρίσκονταν πίσω από τις έρευνες και εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης εις βάρος του ιεροκήρυκα το 2014 με το κίνημά του να χαρακτηρίζεται τρομοκρατική οργάνωση δύο χρόνια αργότερα.
Λίγο μετά την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, ο Ερντογάν χαρακτήρισε το δίκτυο του Γκιουλέν προδότες και «κάτι σαν καρκίνωμα» και υποσχέθηκε ότι θα τους εξαρθρώσει όπου κι αν βρίσκονται. Εκατοντάδες σχολεία, εταιρείες, ενώσεις και έντυπα που συνδέονταν με τον Γκιουλέν έκλεισαν και κατασχέθηκαν περιουσιακά στοιχεία.
Ο Γκιουλέν καταδίκασε «απερίφραστα» την απόπειρα πραξικοπήματος.
Σε ανακοίνωσή του ανέφερε: «Ως κάποιος που υπέφερε από τα διάφορα πραξικοπήματα τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, είναι ιδιαίτερα προσβλητικό να κατηγορούμαι ότι συνδέομαι με οποιονδήποτε τρόπο με μια τέτοια απόπειρα».
Σε μια εκστρατεία καταστολής μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, η οποία σύμφωνα με την κυβέρνηση στοχοθέτησε τους υποστηρικτές του Γκιουλέν, συνελήφθησαν τουλάχιστον 77.000 άνθρωποι και τέθηκαν σε διαθεσιμότητα με βάση έκτακτα μέτρα 150.000 δημόσιοι υπάλληλοι, ανάμεσά τους εκπαιδευτικοί, δικαστές και στρατιώτες.
Εταιρείες και μέσα ενημέρωσης που θεωρήθηκε ότι συνδέονταν με τον Γκιουλέν είτε έκλεισαν είτε κατασχέθηκαν από το κράτος. Η τουρκική κυβέρνηση είπε ότι οι ενέργειές της ήταν δικαιολογημένες εξαιτίας του μεγέθους της απειλής που συνιστούσε για το κράτος το αποτυχημένο πραξικόπημα.
«Persona non grata» στην Τουρκία
Ο Γκιουλέν έγινε επίσης ανεπιθύμητο πρόσωπο εντός της Τουρκίας, οι υποστηρικτές του Ερντογάν τον διέσυραν και η αντιπολίτευση, η οποία θεωρούσε ότι το δίκτυό του επί δεκαετίες συνωμοτούσε για να υπονομεύσει τα κοσμικά θεμέλια της δημοκρατίας, τον απέφευγε.
Η Άγκυρα επιχείρησε επί μακρόν την έκδοσή του από τις ΗΠΑ.
Μιλώντας από το συγκρότημα όπου διέμενε στα Όρη Ποκόνο της Πενσιλβάνια, ο Γκιουλέν δήλωσε σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Reuters το 2017 ότι δεν σχεδιάζει να εγκαταλείψει τις ΗΠΑ για να αποφύγει την έκδοσή του. Ήδη από τότε έδειχνε αδύναμος, έσερνε τα πόδια του και είχε δίπλα του τον επί μακρόν γιατρό του.
Ο Γκιουλέν είχε ταξιδέψει στις ΗΠΑ για ιατρική παρακολούθηση, αλλά παρέμεινε εκεί καθώς στην Τουρκία βρισκόταν στο επίκεντρο ποινικής έρευνας.
