Συμπληρώνονται σήμερα, 23 Ιουνίου 2025, 29 χρόνια από τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, του πολιτικού που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στη Μεταπολίτευση και την πολιτική ιστορία της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας. Ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ, με 10 χρόνια στο τιμόνι της χώρας, υπήρξε κεντρική φυσιογνωμία των πολιτικών ανακατατάξεων της μεταχουντικής περιόδου και αντικείμενο έντονων πολιτικών παθών, τόσο υπέρ όσο και κατά.
Από τη Χίο στο Χάρβαρντ: τα πρώτα βήματα
Ο Ανδρέας Παπανδρέου γεννήθηκε στη Χίο στις 5 Φεβρουαρίου 1919, γιος του Γεωργίου Παπανδρέου και της Σοφίας Μινέικο. Φοίτησε στο Κολλέγιο Αθηνών και τη Νομική Σχολή Αθηνών, όμως οι διώξεις για τις αριστερές του ιδέες τον ώθησαν να φύγει στις ΗΠΑ το 1939.
Σπούδασε Οικονομικά στο Χάρβαρντ, όπου αναδείχθηκε σε καθηγητή διεθνούς κύρους, υπηρετώντας και στο αμερικανικό ναυτικό στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δίδαξε σε πανεπιστήμια όπως το Μπέρκλεϊ, όπου διετέλεσε και κοσμήτορας.
Ανδρέας Παπανδρέου: Η επιστροφή στην Ελλάδα και το πολιτικό βάπτισμα
Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 επιστρέφει στην Ελλάδα ως επικεφαλής του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών. Το 1964 εκλέγεται βουλευτής με την Ένωση Κέντρου και μπαίνει στην κυβέρνηση του πατέρα του. Η σύγκρουσή του με το Παλάτι, οι κατηγορίες για συνωμοσία και η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, τον φέρνουν στο επίκεντρο της πολιτικής κρίσης που οδήγησε στα Ιουλιανά του 1965.
Εξορία, ΠΑΚ και αντιδικτατορικός αγώνας
Με την επιβολή της χούντας το 1967, φυλακίζεται και εντέλει εξορίζεται. Στο εξωτερικό ιδρύει το ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα) και ηγείται του αντιστασιακού αγώνα. Παράλληλα διδάσκει σε Σουηδικά και Καναδικά πανεπιστήμια.
Παπανδρέου: Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και η νέα πολιτική σελίδα
Μετά την πτώση της χούντας, επιστρέφει στην Ελλάδα και στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 ιδρύει το ΠΑΣΟΚ, ένα κόμμα που σύντομα μετασχηματίζει τον ελληνικό πολιτικό χάρτη. Το 1981 έρχεται ο πρώτος εκλογικός θρίαμβος με το 48% και ο Ανδρέας Παπανδρέου γίνεται πρωθυπουργός της πρώτης αμιγώς σοσιαλιστικής κυβέρνησης στην ιστορία της χώρας.
Πρωθυπουργός με ιδεολογικό στίγμα
Η διακυβέρνησή του χαρακτηρίστηκε από κοινωνικές τομές (ΕΣΥ, πολιτικός γάμος, μονοτονικό, αναγνώριση Εθνικής Αντίστασης), αλλά και δημοσιονομική επιβάρυνση. Υιοθέτησε την αρχή της πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής, διατηρώντας όμως την Ελλάδα στην ΕΟΚ και προωθώντας τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα.
Κρίσεις, δικαστικές περιπέτειες και φυσικά… αθώωση!
Η δεύτερη κυβερνητική θητεία (1985–1989) στιγματίστηκε από την υπόθεση Κοσκωτά, τις κατηγορίες για διαφθορά, τις πολιτικές συγκρούσεις και την παραπομπή στο Ειδικό Δικαστήριο, απ’ όπου τελικά αθωώθηκε. Παράλληλα, αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα υγείας και υπεβλήθη σε επέμβαση ανοιχτής καρδιάς.
Παπανδρέου: Το «πολιτικό comeback» του 1993
Παρά τα πλήγματα, το 1993 επανήλθε πανηγυρικά στην εξουσία με 46,8%. Η τρίτη του κυβέρνηση κινήθηκε σε πιο μετριοπαθή ρότα, με έμφαση στην προετοιμασία για την ΟΝΕ, την ίδρυση του ΑΣΕΠ και το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας-Κύπρου. Η κατάσταση της υγείας του τον οδήγησε σε παραίτηση στις 17 Ιανουαρίου 1996.
Ο θάνατος και η πολιτική κληρονομιά
Ο Ανδρέας Παπανδρέου πέθανε στις 23 Ιουνίου 1996, σε ηλικία 77 ετών. Η πολιτική του κληρονομιά παραμένει αντικείμενο μελέτης, διχογνωμιών και ιστορικής αναθεώρησης. Για πολλούς υπήρξε ο πρωθυπουργός που έφερε την Ελλάδα πιο κοντά στην κοινωνική ισότητα. Για άλλους, ο πολιτικός που έθεσε τις βάσεις για την εκτίναξη του δημόσιου χρέους και την κομματικοποίηση του κράτους.
Το σίγουρο είναι πως υπήρξε χαρισματικός ηγέτης με ισχυρό πολιτικό ένστικτο, που άλλαξε τους όρους του πολιτικού παιχνιδιού. Ο λαός στην εξουσία ήταν σύνθημα και στρατηγική. Και επί δέκα σχεδόν χρόνια, έγινε κυβερνητική πράξη.
Δείτε εδώ το εκτενές αφιέρωμα από το κανάλι της Βουλής στον Ανδρέα Παπανδρέου που γυρίστηκε το 2019 με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του σπουδαίου ηγέτη:
