Ο Αλί Χαμενεΐ αγνοείται επί επτά ημέρες. Η δημόσια απουσία του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν, σε μια από τις πλέον εκρηκτικές περιόδους της ισλαμικής δημοκρατίας, έχει προκαλέσει βαθιά ανησυχία, αλλά και συστημική κινητικότητα. Η κρατική τηλεόραση έθεσε εμμέσως πλην σαφώς το ερώτημα: είναι ζωντανός ο Χαμενεΐ;
Χωρίς επίσημη εικόνα, χωρίς ηχητικό μήνυμα, χωρίς έστω γραπτή τοποθέτηση, ο 85χρονος ηγέτης δεν εμφανίζεται πουθενά. Σύμφωνα με διαρροές, έχει καταφύγει σε υπόγεια εγκατάσταση με πλήρη αποσύνδεση από ηλεκτρονικά μέσα, υπό τον φόβο ισραηλινής δολοφονικής απόπειρας. Την ίδια ώρα, η Τεχεράνη προσπαθεί να δείξει ότι συνεχίζει να κυβερνά, με τον πρόεδρο Πεζεσκιάν στο προσκήνιο και τις ένοπλες δυνάμεις σε κατάσταση «διευρυμένης επιφυλακής».
Σκληροί εναντίον μετριοπαθών
Αν και το καθεστώς επισήμως τηρεί γραμμή «συνεκτικής ενότητας», τα όσα συμβαίνουν στο παρασκήνιο παραπέμπουν σε εσωτερική διαμάχη φατριών, με δύο βασικά στρατόπεδα να διεκδικούν την κυριαρχία.
Στην πρώτη πλευρά βρίσκονται οι μετριοπαθείς και πραγματιστές, με ηγέτη τον πρόεδρο Μασούντ Πεζεσκιάν, ο οποίος προβάλλει τη θέση για επαναπροσέγγιση με τη Δύση, διατήρηση της εκεχειρίας με τις ΗΠΑ και διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα. Στο πλευρό του τάσσονται ισχυρά στελέχη του θεσμικού πυρήνα, όπως ο επικεφαλής της δικαστικής εξουσίας Μοχσένι-Ετζέι και ο νέος στρατιωτικός διοικητής Μουσαβί.
Απέναντί τους βρίσκεται το συντηρητικό στρατόπεδο, με επικεφαλής τον Σαΐντ Τζαλίλι, στενά συνδεδεμένο με τους Φρουρούς της Επανάστασης και την πλειοψηφία της Ματζλίς (Κοινοβουλίου). Οι σκληροπυρηνικοί κατηγορούν τον Πεζεσκιάν για ενδοτικότητα, ενώ προβάλλουν την ανάγκη για στρατιωτική απάντηση στο Ισραήλ και απόρριψη κάθε «διαπραγμάτευσης υπό πίεση».
Η σιωπή του Χαμενεΐ που γεννά ερωτήματα
Η απουσία του Χαμενεΐ δεν είναι απλώς πρωτοφανής επικοινωνιακή απόκλιση. Πρόκειται για θεσμική σιωπή, που μπλοκάρει κάθε διαδικασία εσωτερικής νομιμοποίησης. Ως Ανώτατος Ηγέτης, ο ίδιος έχει την τελική ευθύνη για στρατιωτικές αποφάσεις, όπως η αποδοχή εκεχειρίας ή πυρηνικών πρωτοβουλιών. Καμία από αυτές δεν θα μπορούσε θεωρητικά να υλοποιηθεί χωρίς την έγκρισή του.
Η έλλειψη δηλώσεων οδηγεί σε σειρά σεναρίων. Είναι άρρωστος; Τραυματίας; Αποκλεισμένος από το περιβάλλον του; Ή μήπως, το καθεστώς προετοιμάζει μια μετάβαση εξουσίας, με μερική «προεδρική διακυβέρνηση» υπό τον Πεζεσκιάν, ενόψει μιας πιο ακραίας σύγκρουσης με τη Δύση;
Ακόμη και οι κρατικές εκδηλώσεις έχουν διαφοροποιηθεί: η συναυλία της Συμφωνικής Ορχήστρας στην πλατεία Αζάντι, η χρήση του εθνικού πένθους ως ενοποιητικού εργαλείου, η έμμεση ανάδειξη του Πεζεσκιάν ως «συναισθηματικού ηγέτη», όλα δείχνουν επικοινωνιακή στρατηγική αντικατάστασης.
Τρίγωνο Κίνα – Ρωσία – Ιράν σε αμηχανία
Στο διεθνές πεδίο, η απουσία του Χαμενεΐ αναταράσσει τις ισορροπίες του ευρασιατικού άξονα. Οι συμμαχίες της Τεχεράνης με τη Μόσχα και το Πεκίνο στηρίζονται σε προσωπικές σχέσεις, ιδεολογική εγγύτητα και εσωτερική σταθερότητα. Το «τρίο» Ρωσία – Κίνα – Ιράν εμφανιζόταν ως πυλώνας αντίστασης στον δυτικό ηγεμονισμό. Αν όμως η Τεχεράνη εισέλθει σε φάση εσωτερικής αστάθειας, το μέτωπο αποδυναμώνεται.
Ήδη, διπλωματικοί κύκλοι στη Μόσχα και το Πεκίνο ανησυχούν για πιθανή αναδίπλωση του Ιράν. Τυχόν διακοπή της γραμμής Χαμενεΐ ενδέχεται να δώσει έδαφος σε σενάρια προσέγγισης με την Ουάσινγκτον, έστω σε επίπεδο πρακτικού διαλόγου για τα πυρηνικά ή την περιφερειακή ασφάλεια.
Χαμενεΐ: Ασούρα και μετά… κρίση ή μετάβαση;
Η θρησκευτική εορτή της Ασούρα, στις αρχές Ιουλίου, αποτελεί κρίσιμο ορόσημο. Αν ο Χαμενεΐ δεν εμφανιστεί ούτε τότε, η ανησυχία θα μετατραπεί σε θεσμική κρίση. Η σιιτική κοινωνία, που στηρίζει τον θεσμό του Ανώτατου Ηγέτη ως σχεδόν θρησκευτικό αξίωμα, θα βρεθεί αντιμέτωπη με πνευματικό και πολιτικό κενό.
Το Ιράν μπαίνει σε μια από τις πιο αβέβαιες περιόδους των τελευταίων δεκαετιών. Η εσωτερική σταθερότητα κρέμεται από μια κλωστή, οι εξωτερικές πιέσεις αυξάνονται και οι φατρίες ανταγωνίζονται με τον φόβο όχι μόνο της αποτυχίας, αλλά και της εκδίκησης.
Το ερώτημα δεν είναι πια πού είναι ο Χαμενεΐ, αλλά ποιος –και πώς– θα κυβερνήσει το Ιράν την επόμενη μέρα.