Ο Δεκαπενταύγουστος, γνωστός και ως «Πάσχα του καλοκαιριού», αποτελεί κορυφαία στιγμή της Ορθοδοξίας.
του Χρήστου Μυτιλινιού
Η Κοίμηση της Θεοτόκου γιορτάζεται με βαθιά κατάνυξη, θρησκευτική ευλάβεια αλλά και έντονο τοπικό χρώμα. Σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, από τα μεγαλύτερα νησιά μέχρι τα πιο απομονωμένα χωριά, οι πιστοί συμμετέχουν σε λιτανείες, πανηγύρια και παραδοσιακά δρώμενα, με ρίζες που χάνονται στους αιώνες.
Τήνος – Το μεγαλύτερο προσκύνημα της Ελλάδας
Η Παναγία της Ευαγγελίστριας στην Τήνο συγκεντρώνει κάθε χρόνο χιλιάδες πιστούς. Πολλοί φτάνουν γονυπετείς από το λιμάνι έως τον ναό, για να εκπληρώσουν το τάμα τους. Ο ναός χτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα το 1823, γεγονός που θεωρήθηκε θεϊκός οιωνός για τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Οι εκδηλώσεις διαρκούν οκτώ ημέρες και ολοκληρώνονται στα «Εννιάμερα της Θεοτόκου» στις 23 Αυγούστου.
Πάρος – Η Εκατονταπυλιανή και τα θαλασσινά πυροτεχνήματα
Στην Παροικιά, η Εκατονταπυλιανή γίνεται το επίκεντρο της γιορτής. Μετά την περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας, η παραλιακή ζωντανεύει με μουσικές, χορούς και εντυπωσιακά πυροτεχνήματα, ενώ τα ψαροκάικα στον κόλπο φωτίζουν τον ουρανό. Τοπική γαστρονομική σφραγίδα, το κυκλαδίτικο ρόστο – κρέας με πατάτες, καρότα και μακαρόνια μαγειρεμένα όλα μαζί.
Κεφαλονιά – Τα φιδάκια της Παναγιάς
Στο Μαρκόπουλο και τα Αργίνια, μικρά ακίνδυνα φίδια εμφανίζονται κάθε χρόνο από τις 6 Αυγούστου έως την ημέρα της γιορτής, μέσα και γύρω από τον ναό. Σύμφωνα με την παράδοση, είναι οι μεταμορφωμένες μοναχές που σώθηκαν από πειρατική επιδρομή. Η παρουσία τους θεωρείται καλός οιωνός για το νησί.
Αμοργός – Η Παναγία Χοζοβιώτισσα στον γκρεμό
Χτισμένο σε ύψος 300 μέτρων, το μοναστήρι της Παναγίας Χοζοβιώτισσας εντυπωσιάζει με τη θέα και την ιστορία του. Η θαυματουργή εικόνα, σύμφωνα με την παράδοση, έφτασε από την Παλαιστίνη για να σωθεί από τους εικονομάχους.
Κάρπαθος – Ο Κάτω Χορός στην Όλυμπο
Στην κεντρική εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, οι κάτοικοι χορεύουν τον Κάτω Χορό με αργό, σταθερό βήμα, συνοδεία λύρας, τσαμπούνας και λαούτου.
Πάτμος – Ο επιτάφιος της Παναγίας
Οι μοναχοί περιφέρουν τον επιτάφιο στα σοκάκια, ενώ οι ψαράδες συνοδεύουν την εικόνα με καΐκια ως τον όρμο της Παναγίας του Γερανού.
Νίσυρος – Οι Εννιαμερίτισσες και ο χορός της κούπας
Μαυροντυμένες γυναίκες, που τηρούν αυστηρή νηστεία από τις 6 Αυγούστου, συνοδεύουν την εικόνα της Παναγίας Σπηλιανής και ανοίγουν τον δρόμο για το μεγάλο πανηγύρι.
Κάσος – Η Παναγιά του νησιού
Στο χωριό Παναγιά, οι ξενιτεμένοι επιστρέφουν για το μεγαλύτερο πανηγύρι, με τραπέζια γεμάτα ντολμαδάκια και πιλάφι, και μουσικές από λύρες και λαούτα.
Αστυπάλαια – Η Πορταΐτισσα και τα Κουκάνια
Τριήμερο πανηγύρι με χορούς, τοπικά εδέσματα και το «λαμπρινό» – γεμιστό αρνί. Το γλέντι κορυφώνεται με τα «Κουκάνια», παραδοσιακά παιχνίδια και αγώνες για μικρούς και μεγάλους.
Ψέριμος – Η Παναγιά η Μελαχρινή
Οι πιστοί φτάνουν με πλοιάρια από Κάλυμνο, Κω και Νίσυρο για να συμμετάσχουν στη λιτανεία που περνά ακόμη και από την αμμουδιά.
Ρόδος – Η Παναγιά η Καλόπετρα
Στην κορυφή της Κοιλάδας των Πεταλούδων, η Παναγιά η Καλόπετρα προσφέρει γαλήνη και θέα μοναδική.
Κουφονήσια – Θαλάσσιο πανηγύρι
Μετά τη λειτουργία στο Κάτω Κουφονήσι, οι κάτοικοι μεταφέρονται με καΐκια στο Πάνω Κουφονήσι, σε μια ιδιότυπη θαλάσσια «σκυταλοδρομία».
Άνδρος – Η Παναγιά Φανερωμένη στο Κάστρο
Η λιτανεία στο Κάστρο Φανερωμένης, στο Κόρθι, συνδυάζει θρησκευτική κατάνυξη και απαράμιλλη θέα.
Πυργί Χίου – Ο Πυργούσικος χορός
Μετά τις εκκλησιαστικές τελετές, η πλατεία γεμίζει με ήχους και βήματα του γρήγορου, χαρούμενου «Πυργούσικου».
Θάσος – Πανηγύρι με στιφάδο και χορούς
Στην Παναγία της Θάσου, μετά τη λιτανεία της εικόνας, στήνεται τραπέζι για όλους, με πατάτες, ρύζι, μοσχάρι και στιφάδο, και χορούς από όλη την Ελλάδα.
Σκιάθος – Ο Επιτάφιος της Θεοτόκου
Στη Μονή Ευαγγελίστριας, από το 1809, γίνεται περιφορά Επιταφίου της Παναγίας, ένα σπάνιο έθιμο στην Ελλάδα.
Κέρκυρα – Οι κορδέλες του Επιταφίου και η παστιτσάδα
Οι επιτάφιοι στολίζονται με πολύχρωμες κορδέλες που μοιράζονται στους πιστούς, ενώ στο τραπέζι κυριαρχεί η παστιτσάδα με κόκορα.
Παξοί – Το νησάκι της Παναγίας
Στο λιμάνι του Γάιου, δύο μικρά νησάκια δεσπόζουν: ο Άγιος Νικόλαος και η Παναγία. Εκεί βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας των Βελλιανιτών, όπου ανήμερα της γιορτής οι Παξινοί βράζουν τον παραδοσιακό «ζωμό» από μοσχάρι και τον μοιράζουν σε όλους τους πιστούς και επισκέπτες.
Οθωνοί – Η Παναγία στην άκρη της Ελλάδας
Στο μεγαλύτερο νησί των Διαποντίων Νήσων, η γιορτή τελείται στον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδας στον Άμμο. Το γλέντι μεταφέρεται την επόμενη ημέρα, 16 Αυγούστου, για να εξυπηρετηθούν οι ορχήστρες που έρχονται από την Κέρκυρα.
Ζάκυνθος – Η θαλασσομαχούσα εικόνα των Στροφάδων
Σε κάθε χωριό του νησιού υπάρχει ναός αφιερωμένος στη Μεγαλόχαρη. Ξεχωρίζει η εικόνα της Παναγίας από τη Μονή Στροφάδων, που σύμφωνα με την παράδοση ρίχτηκε στη θάλασσα στα χρόνια της εικονομαχίας και σώθηκε φτάνοντας θαυματουργά στη Ζάκυνθο.
Ηπειρωτική Ελλάδα – Από τα ορεινά χωριά ως τις πόλεις
Σιάτιστα – Οι καβαλάρηδες της Παναγίας
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά δρώμενα της Μακεδονίας. Οι παρέες καβαλάρηδων με στολισμένα άλογα και παραδοσιακή μουσική ανηφορίζουν προς το μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο, συνεχίζοντας ένα έθιμο που γεννήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Ζαγοροχώρια – Τριήμερο ηπειρώτικο πανηγύρι
Σε χωριά όπως η Βίτσα και το Τσεπέλοβο, οι εκδηλώσεις διαρκούν τρεις μέρες, με παραδοσιακούς ηπειρώτικους χορούς, αντάμωμα ξενιτεμένων και πλούσια τοπικά εδέσματα.
Μάνη – Θρησκευτική κατάνυξη και ιστορική μνήμη
Στα Κονάκια Γυθείου, ο Δεκαπενταύγουστος συνδυάζει τον εορτασμό της Παναγίας με εκδηλώσεις μνήμης για τη μάχη του 1826 κατά του Ιμπραήμ. Το βράδυ, η πλατεία γεμίζει με μανιάτικα γλέντια.
Καλάβρυτα – Η Μονή Μακελλαριάς
Χτισμένη το 532 πάνω σε απόκρημνο βράχο, η μονή προσελκύει πιστούς που φτάνουν ακόμη και με τα πόδια μέσα από μονοπάτια και δάση.
Πάτρα – Η Παναγία η Γηροκομίτισσα
Πλήθος κόσμου συρρέει στον λόφο όπου βρίσκεται η μονή, μερικοί μάλιστα γονυπετείς, για να προσκυνήσουν την εικόνα.
Αρκαδία – Η Παναγία η Μαλεβή και η Ελώνη
Στον κοκκινόβραχο του Πάρνωνα δεσπόζει η μονή της Παναγίας της Ελώνης, ενώ στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας η Παναγία η Μαλεβή θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.
Μεσσηνία – Η Παναγία η Βουλκανιώτισσα
Στην κορυφή του όρους Ιθώμη, η μονή φυλάσσει εικόνα της Παναγίας που φέρει την επιγραφή «Η Οδηγήτρια η επονομαζομένη τω όρει Βουλκάνω».
Εύβοια – Το πανηγύρι του Οξυλίθου
Η παραμονή αφιερώνεται στο μαγείρεμα του παραδοσιακού στιφάδου, ενώ ανήμερα η αυλή της εκκλησίας γεμίζει με μουσική και χορούς.
Κορινθία – Η Παναγία η Φανερωμένη στο Χιλιομόδι
Βυζαντινό μνημείο του 13ου αιώνα, χτισμένο απέναντι από τον βράχο όπου βρέθηκε η εικόνα.
Ηλεία – Μονές με ιστορία
Η μονή της Παναγίας στην Λαμπεία, η Κρεμαστή και η Καθολική στη Γαστούνη συγκεντρώνουν πλήθος πιστών.
Αργολίδα – Η Παναγία Αγνούντα
Ιστορική μονή κοντά στη Νέα Επίδαυρο, που πήρε το όνομά της από τη θέση της.
Γαστρονομία του Δεκαπενταύγουστου
Ο εορτασμός δεν ολοκληρώνεται χωρίς το γιορτινό τραπέζι. Στις Κυκλάδες, το ρόστο με μακαρόνια είναι το έδεσμα της ημέρας. Στην Κρήτη, το πιλάφι συνοδεύει το αντικριστό ή τον κόκορα. Στην Κέρκυρα, η παστιτσάδα με κόκορα ή μοσχάρι έχει την τιμητική της. Στην Κάσο, τα ντολμαδάκια και το πιλάφι μοιράζονται σε όλους, ενώ στη Θάσο το γεύμα περιλαμβάνει στιφάδο και πατάτες.
Ο Δεκαπενταύγουστος στην Ελλάδα είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια θρησκευτική ημερομηνία. Είναι μια γιορτή ενότητας, που φέρνει κοντά ανθρώπους από κάθε γωνιά του κόσμου, με κοινό σημείο αναφοράς την πίστη στην Παναγία και την αγάπη για την παράδοση. Από το προσκύνημα στην Τήνο μέχρι τα πανηγύρια στα πιο μικρά χωριά, η μέρα αυτή θυμίζει ότι η παράδοση παραμένει ζωντανή, δυνατή και ενωτική.
