Η τεχνολογία αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της εποχής μας. Ωστόσο, ο ρόλος που θα παίξει η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) στο μέλλον της ανθρωπότητας προκαλεί έντονες συζητήσεις. Για τους τεχνο-αισιόδοξους που πιστεύουν πως η πρόοδος οδηγεί σε καλύτερη ποιότητα ζωής, η ΤΝ προαναγγέλλει μια νέα εποχή υλικής αφθονίας και ευημερίας.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει σε άρθρο του στον ιστότοπο The Conversation ο Μπεν Σπάις-Μπούτσερ, συνδιευθυντής του Australian Basic Income Lab – μια ερευνητική συνεργασία μεταξύ του Πανεπιστημίου Macquarie, του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ και του Αυστραλιανού Εθνικού Πανεπιστημίου, αυτό κάθε άλλο παρά εγγυημένο είναι. Ακόμη όμως και αν η τεχνητή νοημοσύνη εκπληρώσει τις τεχνολογικές της υποσχέσεις και επιλύσει προβλήματα που κάποτε θεωρούνταν άλυτα, παραμένει το ερώτημα: πώς θα κατανεμηθεί αυτή η νέα αφθονία;
Ήδη βλέπουμε αυτή την ένταση σε μικρότερη κλίμακα στην επισιτιστική οικονομία της Αυστραλίας. Σύμφωνα με την αυστραλιανή κυβέρνηση, σπαταλώνται περίπου 7,6 εκατομμύρια τόνοι τροφής το χρόνο – δηλαδή περίπου 312 κιλά ανά άτομο. Ταυτόχρονα, ένας στους οκτώ Αυστραλούς αντιμετωπίζει επισιτιστική ανασφάλεια, κυρίως επειδή δεν έχει αρκετά χρήματα για να αγοράσει τα τρόφιμα που χρειάζεται.
Η ΤΝ μπορεί να ανατρέψει το οικονομικό μας μοντέλο
Όπως έχει εξηγήσει ο οικονομολόγος Λάιονελ Ρόμπινς όταν έθετε τα θεμέλια της σύγχρονης οικονομικής σκέψης, η οικονομία μελετά τη σχέση μεταξύ των στόχων μας (τι θέλουμε) και των περιορισμένων μέσων (τι έχουμε), τα οποία έχουν εναλλακτικές χρήσεις. Οι αγορές λειτουργούν με βάση την έλλειψη: κατανέμουν τους περιορισμένους πόρους για να ικανοποιήσουν τις απεριόριστες επιθυμίες μας. Η έλλειψη επηρεάζει τις τιμές – δηλαδή πόσo είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε για αγαθά και υπηρεσίες.
Η υπόσχεση της τεχνητής νοημοσύνης να φέρει αφθονία και να λύσει πολύπλοκα προβλήματα έρχεται σε σύγκρουση με αυτή τη λογική της αγοράς. Επιπλέον, σχετίζεται άμεσα με τις ανησυχίες ότι η τεχνολογία μπορεί να καταστήσει εκατομμύρια θέσεις εργασίας περιττές. Αν όμως δεν υπάρχει πληρωμένη εργασία, πώς θα αποκτούν οι άνθρωποι εισόδημα και πώς θα λειτουργούν οι αγορές;
Ικανοποιώντας τις ανάγκες μας
Ωστόσο, δεν προκαλεί ανεργία μόνο η τεχνολογία. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των αγορών είναι ότι μπορούν να δημιουργήσουν μαζική στέρηση, είτε μέσω ανεργίας είτε χαμηλών μισθών, ακόμη και σε περιβάλλον αφθονίας. Ο Τζον Κέινς υποστήριζε ότι οι υφέσεις και οι οικονομικές κρίσεις ενδέχεται να προκύπτουν από τις ίδιες τις λειτουργίες της αγοράς, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να ζουν στη φτώχεια, παρά την ύπαρξη διαθέσιμων πόρων, εργοστασίων και εργατικού δυναμικού που παραμένει ανεκμετάλλευτο.
Στην Αυστραλία, η πιο πρόσφατη κρίση δεν προκλήθηκε από την αγορά, αλλά από την πανδημία. Παρ’ όλα αυτά, ανέδειξε μια πιθανή λύση στο οικονομικό πρόβλημα της αφθονίας που προκαλεί η τεχνολογία. Οι αλλαγές στις κρατικές παροχές – αύξηση των επιδομάτων, κατάργηση των κριτηρίων δραστηριότητας και χαλάρωση των κριτηρίων οικονομικής επάρκειας – μείωσαν δραστικά τη φτώχεια και την επισιτιστική ανασφάλεια, παρά τη μείωση της παραγωγικής ικανότητας της οικονομίας.
Παρόμοιες πολιτικές εφαρμόστηκαν παγκοσμίως, με χρηματικές ενισχύσεις σε περισσότερες από 200 χώρες. Η εμπειρία αυτή έδωσε νέα ώθηση στη συζήτηση για την καθιέρωση ενός Καθολικού Βασικού Εισοδήματος (Universal Basic Income, UBI), ως απάντηση στις οικονομικές ανασφάλειες της εποχής.
Πρόνοια ή δίκαιο μερίδιο;
Όταν μιλάμε για καθολικό βασικό εισόδημα, είναι σημαντικό να διευκρινίζουμε τι εννοούμε. Ορισμένες εκδοχές του αφήνουν ανέγγιχτες τις τεράστιες ανισότητες πλούτου. Η Ελίζ Κλάιν από το Australian Basic Income Lab και ο ανθρωπολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ Τζέιμς Φέργκιουσον, προτείνουν ένα βασικό εισόδημα που δεν θα έχει χαρακτήρα κοινωνικής πρόνοιας, αλλά θα αποτελεί «δικαιωματικό μερίδιο». Οι δυο επιστήμονες υποστηρίζουν πως ο πλούτος που δημιουργείται από την τεχνολογία και τη συνεργασία της κοινωνίας είναι συλλογικό δημιούργημα και πρέπει να τον απολαμβάνουν όλοι, καθότι αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Όπως ακριβώς θεωρούμε ότι οι φυσικοί πόροι ενός κράτους ανήκουν στον λαό του.
Οι βασικές υπηρεσίες ως εναλλακτική λύση
Αντί να αντισταθούμε στην τεχνητή νοημοσύνη, μια άλλη λύση είναι να αλλάξουμε το κοινωνικοοικονομικό σύστημα που διανέμει τα οφέλη της. Ο Βρετανός συγγραφέας Άαρον Μπαστάνι προτείνει ένα ριζοσπαστικό όραμα για τον «πλήρως αυτοματοποιημένο πολυτελή κομμουνισμό» όπως τον αποκαλεί. Ο συγγραφέας υποστηρίζει τις τεχνολογικές προόδους, πιστεύοντας ότι θα επιτρέψουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο και υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Είναι μια πιο ριζοσπαστική εκδοχή του οράματος που περιγράφεται στο νέο αγαπημένο βιβλίο της βρετανικής κυβέρνησης με τίτλο «Abundance» («Αφθονία»).
Η λύση που προτιμά ο Μπαστάνι δεν είναι το βασικό εισόδημα, αλλά οι καθολικές βασικές υπηρεσίες. Αντί να δίνουμε στους ανθρώπους χρήματα για να αγοράζουν ό,τι χρειάζονται, γιατί να μην τους παρέχουμε απευθείας αυτά τα αγαθά – όπως δωρεάν υγεία, φροντίδα, μεταφορές, εκπαίδευση, ενέργεια κ.ά.; Αυτό όμως απαιτεί να κοινωνικοποιηθεί η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να εξυπηρετεί συλλογικές ανάγκες.
H ουτοπία δεν είναι εγγυημένη
Οι προτάσεις για καθολικό βασικό εισόδημα ή υπηρεσίες δείχνουν ότι, ακόμη και με αισιόδοξες προβλέψεις, η ΤΝ δεν θα φέρει αυτόματα την ουτοπία. Όπως επισημαίνει ο κοινωνιολόγος Πίτερ Φρέιζ, ο συνδυασμός της τεχνολογικής προόδου και της οικολογικής κατάρρευσης μπορεί να διαμορφώσει ριζικά διαφορετικά σενάρια για το μέλλον — όχι μόνο ως προς την παραγωγική ικανότητα, αλλά κυρίως ως προς το πώς λαμβάνονται πολιτικές αποφάσεις για τη διανομή των πόρων και με ποιους όρους.
Η τεράστια δύναμη των τεχνολογικών κολοσσών υπό τον έλεγχο δισεκατομμυριούχων ίσως παραπέμπει σε αυτό που ο Γιάνης Βαρουφάκης αποκαλεί «τεχνοφεουδαρχία»: όπου ο έλεγχος της τεχνολογίας και των διαδικτυακών πλατφορμών αντικαθιστά τις αγορές και τη δημοκρατία με μια νέα μορφή αυταρχισμού.
Η αναμονή για μια τεχνολογική ουτοπία κινδυνεύει να μας αποσπάσει από τις δυνατότητες που έχουμε ήδη διαθέσιμες. Η ανθρωπότητα σήμερα διαθέτει τους πόρους και τη γνώση για να εξαλείψει τη φτώχεια και να εξασφαλίσει τροφή για όλους. Δεν χρειάζεται να περιμένουμε την τεχνητή νοημοσύνη για να το καταλάβουμε — το ζήτημα είναι πολιτικό, όχι τεχνολογικό.
(ΠΗΓΗ: ΕΡΤ)
