Στους μείον 30 βαθμούς, στην Αρκτική, σε ένα απέραντο και απόκοσμο λευκό τοπίο, ο καθηγητής, Δρ. Μιχάλης Τσαμαδός τοποθετεί τα ειδικά όργανα μέτρησης, τα αλτίμετρα, στον θαλάσσιο πάγο, για να μετρήσει το πάχος του. Κουβαλώντας έναν υπέρογκο εξοπλισμό έχει ήδη φτάσει στο πεδίο, που θα είναι το γραφείο του για τις επόμενες περίπου τρεις εβδομάδες.
Έξι χρόνια πριν, τον Σεπτέμβρη του 2019, θα αποτελέσει μαζί με άλλους επιστήμονες από 20 χώρες, μέλος της MOSAiC, της μεγαλύτερης πολικής αποστολής στην ιστορία που ταξίδεψε μέχρι την Αρκτική προκειμένου να παρατηρήσουν από κοντά την περιοχή που έχει τεθεί στο επίκεντρο της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Έχοντας φύγει από την Ελλάδα από επτά ετών, ο κ. Τσαμαδός, είναι ένας από τους λίγους Έλληνες επιστήμονες που μελετά το πολικό κλίμα ταξιδεύοντας κάθε χρόνο στην Αρκτική. Αναπληρωτής καθηγητής στο UCL (University College London) στο Κέντρο Πολικής Παρατήρησης και Μοντελοποίησης, ο Δρ Μιχάλης Τσαμαδός έζησε στο Παρίσι, δουλεύει και ζει πλέον στο Λονδίνο, ενώ επισκέπτεται ανά διαστήματα την Ύδρα και το Πόντ Ινλέτ, μια μικρή κοινότητα Ινουίτ στο νησί Μπάφιν στο Νουναβούτ του Καναδά.
Το ερευνητικό του ενδιαφέρον είναι προσανατολισμένο γύρω από τη μελέτη του θαλάσσιου πάγου σε Αρκτική και Ανταρκτική προκειμένου να διαπιστώσει πόσο αυτός λιώνει χρόνο με τον χρόνο λόγω της κλιματικής αλλαγής. Όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, χρησιμοποιώντας τα αλτίμετρα και αξιοποιώντας τα δορυφορικά δεδομένα είναι πλέον σαφές ότι ο θαλάσσιος πάγος «έχει λιώσει ραγδαία τα τελευταία 40 χρόνια ενώ έχει χάσει περίπου τα 3/4 του όγκου του και περίπου το ήμισυ της έκτασής του» ενώ προσθέτει ότι η Αρκτική θερμαίνεται τέσσερις φορές πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο πλανήτη. Αυτό, όπως τονίζει, αποτελεί ένα κρίσιμο στοιχείο για το μέλλον, καθώς λόγω της υπερθέρμανσης τα πρώτα μέρη που υφίστανται άμεσα τις επιπτώσεις της είναι η Αρκτική και η Ανταρκτική, επηρεάζοντας σταδιακά και όλο τον πλανήτη. «Επιδιώκω μέσω της έρευνάς μου να ποσοτικοποιήσω τόσο το αριθμητικό κομμάτι καθώς και την ταχύτητα που λιώνουν οι πάγοι. Ταυτόχρονα προσπαθώ να μοντελοποιήσω τον θαλάσσιο πάγο σε κλιματικά μοντέλα για μεγαλύτερη ακρίβεια αλλά και για καλύτερες προγνώσεις τόσο για τον καιρό βραχυπρόθεσμα όσο και για το κλίμα μακροπρόθεσμα». Και σημειώνει ότι, αυτό που συμβαίνει στην Αρκτική δεν αφορά μόνο την περιοχή εκεί αλλά όλο τον πλανήτη.
«Αυτό που συμβαίνει στην Αρκτική δεν μένει στην Αρκτική. Το λιώσιμο των πάγων επηρεάζει τον καιρό. Μερικοί άνθρωποι έχουν ονομάσει την Αρκτική το ψυγείο του κόσμου, σαν ένα σύστημα ψύξης, αν όμως αυτό το ξεφορτωθούμε, θα επηρεαστούν πραγματικά πολλά καιρικά φαινόμενα στην Ευρώπη», τονίζει.
Η αποστολή το 2019, η γνωριμία με τους Ινουίτ και η αγάπη για την Ύδρα
Η πρώτη του επαφή με την Αρκτική έγινε το 2019, όταν συμμετείχε στην αποστολή MOSAiC. Για έναν ολόκληρο χρόνο, ένα ρωσικό παγοθραυστικό, φορτωμένο με εκκλησιαστικές εικόνες, παρασυρόταν από τον πάγο, ενώ ο Δρ. Μιχάλης Τσαμαδός και δεκάδες επιστήμονες μελετούσαν τις ιδιότητές του. «Ήταν μια μοναδική εμπειρία· τοποθετούσαμε υπερσύγχρονα όργανα μέσα στον πάγο, μετρώντας τον αέρα, τον πάγο αλλά και τον ωκεανό», θυμάται.
Η εμπειρία εκείνη στάθηκε αφετηρία για να ανοίξει μια νέα σελίδα στην ερευνητική του δράση. Σύντομα, γνώρισε τους Ινουίτ, τους αυτόχθονες κατοίκους του Βόρειου Καναδά, και άρχισε να συνεργάζεται στενά μαζί τους. Κάθε άνοιξη, επιστρέφει στο Pond Inlet, μένοντας για εβδομάδες μαζί τους προκειμένου να τους βοηθήσει στη χαρτογράφηση του πάγου, ώστε να μπορούν να ταξιδεύουν με μεγαλύτερη ασφάλεια. «Οι Ινουίτ είναι λίγο σαν τους Έλληνες. Εξαιρετικοί ναυτικοί, που ταξιδεύουν στον παγωμένο ωκεανό εδώ και χιλιάδες χρόνια», εξηγεί.
Αξιοποιώντας δορυφορικά δεδομένα και drones, η ομάδα του καταγράφει την κατάσταση του πάγου: πού είναι ομαλός, πού είναι επικίνδυνος, πού παραμορφώνεται. «Στην Ελλάδα οδηγούμε σε αυτοκινητόδρομους· στην Αρκτική οι δρόμοι είναι πάνω στον πάγο. Με τα snowmobiles τους, οι Ινουίτ διασχίζουν μια ασταθή επιφάνεια, και αν δεν γνωρίζεις τα μονοπάτια, μπορεί να βρεθείς σε κίνδυνο», λέει.
Παρότι έφυγε από πολύ μικρή ηλικία από την Ελλάδα ο κ. Τσαμαδός, συχνά συγκρίνει το Pond Inlet με την Ύδρα, το αγαπημένο του νησί: Όπως λέει, «έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος, μόνο που στην Ύδρα η θερμοκρασία αγγίζει τους 30 βαθμούς το καλοκαίρι, στον Καναδά τον Απρίλιο το θερμόμετρο πέφτει στους -30». Κάθε φορά που επιστρέφει στην Ύδρα παραθέτει διαλέξεις και ομιλίες ενώ όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ στην πρώτη του αποστολή στην Αρκτική, ύψωσε όχι μόνο την ελληνική σημαία αλλά και εκείνη της Ύδρας, σφραγίζοντας με έναν προσωπικό συμβολισμό το ταξίδι του αυτό.
«Εικόνα από το μέλλον η αύξηση της θερμοκρασίας στην Αρκτική»
Ταξιδεύοντας πλέον εδώ και έξι χρόνια στην Αρκτική ο κ. Τσαμαδός υπογραμμίζει τις ορατές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εκεί. «Όταν ταξιδεύει κανείς στην Αρκτική, στην περιοχή που ονομάζεται Θάλασσα Μπάρεντς, βρίσκεται σε μια περιοχή που έχει θερμανθεί κατά σχεδόν, νομίζω, πάνω από 5 βαθμούς τα τελευταία 40 χρόνια. Φανταστείτε λοιπόν την Ελλάδα να είναι κατά μέσο όρο 5 βαθμούς θερμότερη τον χρόνο. Αυτή τη στιγμή είναι περίπου 1 ή 2 βαθμούς πιο ζεστά, σε αυτά τα μέρη όμως η κατάσταση είναι μία εικόνα για το μέλλον, μιας και οι θερμοκρασίες έχουν ήδη αυξηθεί εκεί κατά 5 βαθμούς ετησίως. Οπότε το πρώτο που με εντυπωσιάζει είναι η αλλαγή που έχει συμβεί κατά τη διάρκεια της ζωής μου εκεί. Βλέπεις μέρη που είχαν παγωμένο ωκεανό, βόρεια της Ρωσίας, βόρεια του Μούρμανσκ, τώρα πλέον δεν έχουν αυτό τον χειμώνα. Είναι μια πλήρης μεταμόρφωση. Το άλλο επίσης που μου έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον είναι ότι και οι Ινουίτ βιώνουν φυσικά αυτές τις αλλαγές. Η χειμερινή περίοδος, όπου μπορούν να κυνηγούν και να οδηγούν στον πάγο, είναι όλο και πιο σύντομη, οπότε τώρα έχουν μια μακρύτερη περίοδο τήξης, όπου είναι σαν την Ελλάδα: ο ωκεανός είναι υγρός και δεν μπορούν να κυνηγήσουν, να κάνουν ιστιοπλοΐα και άλλα παρόμοια, αλλά δεν μπορούν και να οδηγούν στον πάγο. Συμπερασματικά η Αρκτική και τώρα η Ανταρκτική είναι το ίδιο: οι πάγοι λιώνουν πολύ γρήγορα. Για να καταλάβετε το άμεσο αποτέλεσμα των πράξεών μας, για κάθε τόνο CO2 (διοξειδίου του άνθρακα) που εκπέμπουμε, λιώνουν 3 τετραγωνικά μέτρα θαλάσσιου πάγου στο τέλος του καλοκαιριού, οπότε όταν παίρνετε ένα αεροπλάνο για να πάτε στη Νέα Υόρκη και να επιστρέψετε, για παράδειγμα, είναι περίπου 3 τόνοι CO2 που θα λιώσουν, 10 τετραγωνικά μέτρα θαλάσσιου πάγου. Μόνο απ’ αυτό το ταξίδι. Οι ενέργειές μας έχουν άμεσο αντίκτυπο στον θαλάσσιο πάγο και στον παγωμένο ωκεανό».
Όπως εξηγεί, αυτό που συμβαίνει στην Αρκτική δεν αφορά μόνο την περιοχή εκεί αλλά όλο τον πλανήτη. Φέρνοντας ως παράδειγμα τις πλημμύρες του “Daniel” το 2023 ο κ. Τσαμαδός τονίζει ότι τέτοιου είδους φαινόμενα «συνδέονται με την Αρκτική, δεν είναι ξεχωριστά», και προσθέτει ότι οι “medicanes” για παράδειγμα είναι όλο και πιο συχνοί καθώς σχετίζονται με την αλλαγή της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας.
Όσον αφορά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας επιστήμονας σε τέτοιου είδους αποστολές, ο κ. Τσαμαδός επισημαίνει ότι η πρώτη προφανής πρόκληση είναι το κρύο αλλά και ο κατάλληλος εξοπλισμός σε συνδυασμό με έμπειρους συνεργάτες που χρειάζεται να σε πλαισιώνουν. Το δεύτερο είναι το κόστος της μεταφοράς του εξοπλισμού καθώς, όπως εξηγεί, για να μεταβεί στο χωριό όπου εργάζεται, το Pond Inlet, το κόστος ανέρχεται σχεδόν σε 5.000 ευρώ μόνο για το ταξίδι. Μία ακόμη πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει κάποιος είναι να κατανοήσει πώς αυτά τα μέρη λειτουργούν ως μέρος του κλίματος. «Έχουμε πολύ λιγότερα δεδομένα στην Αρκτική και στην Ανταρκτική. Δεν έχουμε τόσους πολλούς μετεωρολογικούς σταθμούς. Είναι ένας ωκεανός, οπότε δεν υπάρχει τίποτα στη μέση για να μετρήσεις. Οι μετρήσεις είναι πολύ λίγες, οπότε αυτό καθιστά πιο δύσκολη την κατανόηση του καιρού και του κλίματος αυτών των περιοχών. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό να συνεργαζόμαστε με τους Ινουίτ, με τους αυτόχθονες που ζουν εκεί, αλλά και να χρησιμοποιούμε δορυφορικά δεδομένα. Τα δορυφορικά δεδομένα είναι ένας από τους κύριους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε πληροφορίες σε αυτά τα ακραία και αραιοκατοικημένα μέρη. Αυτές είναι μερικές από τις προκλήσεις», σημειώνει.
«Η Ελλάδα πρέπει να προσαρμοστεί στην κλιματική αλλαγή»
Σύμφωνα με τον κ. Τσαμαδό η Ελλάδα λόγω της γεωγραφικής της θέσης βρίσκεται «στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής», κάτι που όπως εξηγεί καθιστά επιτακτική την ανάγκη για προσαρμογή σε αυτήν. Όπως επισημαίνει, η αξιοποίηση «έξυπνων τρόπων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και η επένδυση σε αυτούς από τις κυβερνήσεις» θα αποτελέσει μία κατάλληλη προσέγγιση ειδικά για τις χώρες εκείνες που υφίστανται ήδη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και θα τις υποστούν ακόμη πιο έντονα σε 20, 30 και 50 χρόνια από τώρα. «Η Ευρώπη είναι ηγέτης, για παράδειγμα, στα δορυφορικά δεδομένα, μέσω του προγράμματος Copernicus. Επομένως είναι ανάγκη να επενδύσουμε σε τεχνολογία που θα μας κάνει να προσαρμοστούμε καλύτερα στην κλιματική αλλαγή και να οικοδομήσουμε ανθεκτικότητα απέναντι σε αυτήν».
Η έρευνα γύρω από τα κλιματικά μοντέλα
Όσον αφορά την έρευνα γύρω από τα κλιματικά μοντέλα ο κ. Τσαμαδός υπογραμμίζει ότι στο πλαίσιο της έρευνάς του για το πολικό κλίμα προσπαθούσε να βελτιώσει τα μοντέλα που χρησιμοποιούνται από το Met Office στο Ηνωμένο Βασίλειο ή το Meteo France στη Γαλλία, τα οποία αξιοποιούν δεδομένα για τον θαλάσσιο πάγο τόσο για βραχυπρόθεσμες καιρικές προβλέψεις όσο και για μακροπρόθεσμες. Μέσω της τεχνητής νοημοσύνης και των μοντέλων πρόγνωσης καιρού που έχει αναπτύξει το DeepMind, η ομάδα του είναι σε θέση να κάνουν καλύτερες προγνώσεις για τον καιρό ώστε να προβλέψουν την εξέλιξή από 6 ώρες, έως και 10 ημέρες. «Αυτά τα μοντέλα σε πολλές περιπτώσεις έχουν καλύτερα αποτελέσματα από τα μετεωρολογικά συστήματα πρόγνωσης καιρού. Είναι εξαιρετικά χρήσιμα επειδή τώρα εκτελούνται πολύ γρήγορα. Εκτιμώ ότι τα επόμενα χρόνια τα εργαλεία αυτά θα μπορεί να είναι διαθέσιμα ακόμη και στα κινητά μας τηλέφωνα ή στα laptop μας και θα προβλέπεται με μεγάλη ακρίβεια η θερμοκρασία, η ξηρασία, ο κίνδυνος πυρκαγιάς κλπ. «Είναι πολύ σημαντικό η Ελλάδα και η Ευρώπη να συμμετέχουν και να ηγηθούν σε αυτό, ώστε να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα εργαλεία προς στρατηγικό μας όφελος».
Διαβάστε επίσης:
«Bella Ciao»: Το τραγούδι που χαράχθηκε στις σφαίρες του Τάιλερ Ρόμπινσον
