Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1973, το Κέντρο Ελέγχου Πτήσεων στο Χιούστον έχασε απροσδόκητα την επαφή με τον διαστημικό σταθμό Skylab, στον οποίο βρίσκονταν τρεις αστροναύτες: ο Gerald Carr, ο Edward Gibson και ο William Pogue. Οι χειριστές έβλεπαν τον σταθμό στα ραντάρ, αλλά δεν λάμβαναν καμία απάντηση από το πλήρωμα στα ερωτήματά τους. Μετά από 93 λεπτά, όταν το Skylab ολοκλήρωσε μία πλήρη περιφορά γύρω από τη Γη, οι αστροναύτες επικοινώνησαν ξανά με το κέντρο ελέγχου.
Το γεγονός αυτό συχνά αναφέρεται ως «η πρώτη διαστημική απεργία στην ιστορία», ενώ κάποιοι άλλοι φτάνουν να το χαρακτηρίσουν ακόμα και «ανταρσία». Αυτόν τον τρόπο φέρεται να διάλεξε το πλήρωμα του Skylab, για να διαμαρτυρηθεί για το υπερφορτωμένο πρόγραμμα εργασίας και τις υπερβολικές απαιτήσεις της NASA, τις οποίες δεν μπορούσε να εκπληρώσει. Η πιο ακραία εξιστόρηση των όσων συνέβησαν κατά τη διάρκεια της εν λόγω «απεργίας» υποστηρίζει πως οι αστροναύτες αρνήθηκαν να εργαστούν και πέρασαν ολόκληρη την ημέρα κοιτάζοντας τη Γη μέσα από τα φινιστρίνια. Αυτό που αποδεικνύεται πέραν πάσης αμφιβολίας είναι ότι διακοπή της επικοινωνίας όντως υπήρξε, όπως και το ότι διατυπώθηκαν αιτήματα στα οποία οι αστροναύτες απαίτησαν περισσότερο χρόνο ανάπαυσης και μειωμένο φόρτο εργασίας.
Έγιναν όντως τα πράγματα έτσι; Υπήρξε πράγματι απεργία σε τροχιά ή πρόκειται για μια τυπική περίπτωση όπου τα γεγονότα διογκώθηκαν;
Τι πραγματικά συνέβη
Οι Gerald Carr, Edward Gibson και William Pogue έφτασαν στο Skylab στις 16 Νοεμβρίου 1973. Το γεγονός είναι ότι κυριολεκτικά από το πρώτο λεπτό έπρεπε να πιάσουν δουλειά για να καλύψουν καθυστερήσεις. Σύντομα, το πλήρωμα του Skylab 4 ήρθε σε σύγκρουση με το Κέντρο Ελέγχου Πτήσεων. Μετά την άφιξη στον σταθμό, ο William Pogue αισθάνθηκε αδιαθεσία και ναυτία. Σύμφωνα με τους κανονισμούς, έπρεπε να ενημερώσει το Κέντρο Ελέγχου, να συλλέξει δείγματα εμετού, να τα καταψύξει και να τα επιστρέψει αργότερα στη Γη για ανάλυση. Αντί γι’ αυτό, οι αστροναύτες αποφάσισαν απλώς να τα πετάξουν και να μην αναφέρουν τίποτα. Όμως ξέχασαν να κλείσουν τα μικρόφωνα και οι ελεγκτές άκουσαν ολόκληρη τη συζήτηση. Την επόμενη ημέρα, η διοίκηση ανακοίνωσε επίσημη επίπληξη στο πλήρωμα.
Αναμφίβολα, συγκρούσεις μεταξύ αστροναυτών σε τροχιά και του Κέντρου Ελέγχου είχαν συμβεί και στο παρελθόν. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της πτήσης Apollo 7, και τα τρία μέλη του πληρώματος εμφάνισαν έντονο συνάχι. Κατά την επιστροφή στη Γη, αγνόησαν τις οδηγίες να φορέσουν τα κράνη των διαστημικών στολών, φοβούμενοι ότι η αυξημένη πίεση θα μπορούσε να προκαλέσει ρήξη στα τύμπανα των αυτιών τους. Τέτοια περιστατικά αποκαλούνται μερικές φορές «διαστημική ανταρσία». Ωστόσο, εκείνη η ιστορία συνέβη στο τέλος της αποστολής και η NASA, μετά την ολοκλήρωσή της, φέρθηκε μάλλον επιεικώς στο πλήρωμα. Στην περίπτωση του Skylab 4, επρόκειτο μόλις για τη δεύτερη ημέρα μιας μακράς και απαιτητικής αποστολής.
Η επίπληξη δεν είχε θετική επίδραση στο ηθικό των αστροναυτών. Σύντομα εμφανίστηκαν και άλλα προβλήματα. Καθώς αυτή ήταν η τελευταία πτήση, οι υπεύθυνοι σχεδιασμού είχαν «στριμώξει» στο πρόγραμμα όλες τις δυνατές δοκιμές και πειράματα. Κατά τη σύνταξη των χρονοδιαγραμμάτων, βασίστηκαν στα αποτελέσματα των δύο προηγούμενων αποστολών – και αυτό αποδείχθηκε μεγάλο λάθος.
Το πλήρωμα του Skylab 4 αποτελούνταν αποκλειστικά από πρωτάρηδες, ενώ στις δύο προηγούμενες αποστολές υπήρχε τουλάχιστον ένας έμπειρος αστροναύτης που είχε ήδη ταξιδέψει στη Σελήνη. Τα μέλη με εμπειρία προσαρμόζονταν γρήγορα στις συνθήκες της διαστημικής πτήσης και βοηθούσαν τους συναδέλφους τους. Η τελευταία αποστολή στερούνταν αυτού του πλεονεκτήματος. Ταυτόχρονα, τρεις άπειροι αστροναύτες φορτώθηκαν με πρωτοφανή όγκο εργασίας.
Φυσικά, σύντομα η αποστολή άρχισε να αποκλίνει σημαντικά από το πρόγραμμα. Προσπαθώντας να καλύψουν τον χαμένο χρόνο, άρχισαν να εργάζονται στον προσωπικό τους χρόνο και στη συνέχεια στερήθηκαν ακόμη και την ημέρα ανάπαυσης που προβλεπόταν μία φορά κάθε δέκα ημέρες. Δεν ήταν καλή ιδέα: χωρίς επαρκή ξεκούραση, γινόταν ακόμη δυσκολότερο να τηρηθεί το πρόγραμμα και να διατηρηθεί η απαιτούμενη παραγωγικότητα. Αντίθετα, οι αστροναύτες έγιναν ολοένα και πιο ευερέθι-στοι και άρχισαν να εκφράζουν ανοιχτά τη δυσαρέσκειά τους για την υπερκόπωση.
«Χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο για να ξεκουραστούμε. Χρειαζόμαστε ένα πρόγραμμα που να μην είναι τόσο γεμάτο. Δεν έχουμε δουλέψει ποτέ 16 ώρες τη μέρα για 84 συνεχόμενες μέρες στο έδαφος. Δεν πρόκειται να το κάνουμε στο Διάστημα» έλεγε το ηχογραφημένο μήνυμα που έστειλαν στο Κέντρο Ελέγχου πτήσεων σύμφωνα με μια από τις εξιστορήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το πλήρωμα παραπονιόταν όχι μόνο για τον υπερβολικό φόρτο εργασίας, αλλά και για διάφορες καθημερινές λεπτομέρειες – για παράδειγμα, για τον κακό σχεδιασμό των φορμών ή για τις πετσέτες που δεν απορροφούσαν καλά το νερό. Ένα ακόμη σαφές σημάδι της αυξημένης ψυχολογικής πίεσης στον σταθμό ήταν το γεγονός ότι οι αστροναύτες αποφάσισαν να αφήσουν γένια. Από την πλευρά τους, τα στελέχη του Κέντρου Ελέγχου άρχισαν να χρησιμοποιούν λέξεις όπως «παθητικοί» και «νωθροί» για να περιγράψουν ανεπίσημα το πλήρωμα του Skylab 4.
Στις 28 Δεκεμβρίου 1973, την ημέρα που σύμφωνα με τον Τύπο συνέβη η «απεργία», η αποστολή Skylab 4 έφτασε στο μέσον της διάρκειάς της. Το πλήρωμα είχε περάσει 42 ημέρες στο διάστημα – ακριβώς το μισό του προγραμματισμένου χρόνου πτήσης.
Ήταν πράγματι απεργία;
Ας επιστρέψουμε λοιπόν στην ίδια την «απεργία». Το ερώτημα αν πράγματι συνέβη παραμένει μέχρι σήμερα αντικείμενο συζήτησης. Είναι πιθανό να μην υπάρξει ποτέ μια ξεκάθαρη απάντηση που να ικανοποιεί τους πάντες. Ωστόσο, μπορούμε τουλάχιστον να εξετάσουμε τα γνωστά γεγονότα. Στα απομνημονεύματά τους και σε διάφορες συνεντεύξεις, οι αστροναύτες ανέφεραν πράγματι ότι για κάποιο διάστημα χάθηκε η επικοινωνία με τη Γη. Ταυτόχρονα όμως, τόσο η NASA όσο και το πλήρωμα του Skylab 4 αρνήθηκαν πάντα ότι αυτό έγινε σκόπιμα.
Σύμφωνα με τον Edward Gibson, το περιστατικό ήταν αποτέλεσμα ενός τυχαίου λάθους. Εξηγεί ότι, στην προσπάθειά τους να μεγιστοποιήσουν την αποδοτικότητα της εργασίας τους, συνήθως δύο από τα τρία μέλη της αποστολής απενεργοποιούσαν τον ασύρματο και άφηναν ένα άτομο υπεύθυνο για τη διατήρηση της επικοινωνίας με το Κέντρο Ελέγχου. Κάποια ημέρα απλώς μπερδεύτηκαν ως προς το ποιος είχε αυτή την ευθύνη, με αποτέλεσμα να υπάρξει προσωρινή διακοπή της ραδιοεπικοινωνίας. Στο βιβλίο του, ο αστροναύτης χαρακτηρίζει ευθέως την ιστορία της απεργίας ως κατασκεύασμα του Τύπου, λέγοντας: «Με τι θα μπορούσαμε να απειλήσουμε κάποιον; Ότι θα πάμε να ζήσουμε στη Σελήνη;»
Η εκδοχή του διοικητή της αποστολής, Gerald Carr, διαφέρει. Σε μία από τις συνεντεύξεις του δήλωσε ότι στα τέλη Δεκεμβρίου 1973 το πλήρωμα ενημέρωσε το Κέντρο Ελέγχου για την απόφασή του να πάρει επιτέλους τη νόμιμη ημέρα ανάπαυσης που είχε καθυστερήσει για τόσο καιρό. Όσον αφορά την απώλεια επικοινωνίας, ο Carr την απέδωσε σε απλή απροσεξία και υποστήριξε ότι οι εφημερίδες διόγκωσαν υπερβολικά την ιστορία.
Σύμφωνα με τον Gerald Carr, ακόμη και μετά την πολυαναμενόμενη ημέρα ανάπαυσης, η κατάσταση δεν βελτιώθηκε. Το πλήρωμα, όπως και πριν, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στον όγκο των εργασιών και ένιωθε εξαιρετικά εξαντλημένο. Τελικά, σε μία από τις συνεδρίες επικοινωνίας, απευθύνθηκε στο Κέντρο Ελέγχου με πρόταση να διεξαχθεί ένας ανοιχτός και ειλικρινής διάλογος σχετικά με τα προβλήματα που είχαν προκύψει. Οι αστροναύτες ήθελαν να γνωρίζουν πόσο πίσω βρίσκονταν στο πρόγραμμα και ποια μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν για τη διόρθωσή του. Σύμφωνα με τα αρχεία της αποστολής, το μήνυμα αυτό στάλθηκε στις 28 Δεκεμβρίου.
Μετά από συζητήσεις, η διοίκηση αποδέχθηκε την πρόταση. Όπως περιγράφει ο Carr, αρχικά το πλήρωμα ανέφερε όλα όσα δεν του άρεσαν και όσα θεωρούσε ότι έπρεπε να αλλάξουν άμεσα. Οι αστροναύτες ζήτησαν περισσότερο χρόνο ανάπαυσης, την κατάργηση της υποχρεωτικής γυμναστικής μετά τα γεύματα και την αναθεώρηση του ημερήσιου προγράμματος εργασίας. Στη συνέχεια, το Κέντρο Ελέγχου εξέφρασε με ειλικρίνεια όλα όσα το προβλημάτιζαν.
Αργότερα, στη Γη, παραδέχθηκαν ότι είχαν καταρτίσει ένα υπερβολικά φιλόδοξο σχέδιο αποστολής. Σύντομα, οι αστροναύτες έλαβαν μια λίστα συστάσεων. Το βασικότερο σημείο ήταν η αύξηση του χρόνου ανάπαυσης και η αλλαγή της προσέγγισης στον σχεδιασμό της εργάσιμης ημέρας. Μέχρι τότε, το πρόγραμμα ήταν οργανωμένο κυριολεκτικά ανά λεπτό, με αποτέλεσμα το πλήρωμα να βρίσκεται συνεχώς εκτός χρονοδιαγράμματος. Πλέον, το Κέντρο Ελέγχου αποφάσισε να σχεδιάζει αυστηρά μόνο τις πιο κρίσιμες διαδικασίες. Όλες οι υπόλοιπες εργασίες παρέμεναν στη λίστα των καθηκόντων, αλλά χωρίς συγκεκριμένη χρονική δέσμευση. Το νέο αυτό σύστημα αποδείχθηκε ιδιαίτερα επιτυχημένο. Η ευέλικτη προσέγγιση επέτρεψε στο πλήρωμα να διαχειρίζεται τον χρόνο του πιο αποτελεσματικά, μειώνοντας την ένταση και το άγχος και αυξάνοντας σημαντικά την παραγωγικότητα. Ως αποτέλεσμα, το δεύτερο μισό της αποστολής αποδείχθηκε πολύ πιο παραγωγικό από το πρώτο. Μάλιστα, ορισμένα μέ-λη του πληρώματος κατάφεραν να ξεπεράσουν το αρχικό πλάνο.
Οι αστροναύτες του Skylab 4 επέστρεψαν στη Γη στις 8 Φεβρουαρίου 1974, έχοντας περάσει συνολικά 84 ημέρες σε τροχιά – ένα τεράστιο επίτευγμα για την εποχή. Το ρεκόρ αυτό για τη μεγαλύτερη συνε-χόμενη παραμονή ανθρώπων στο διάστημα καταρρίφθηκε μόλις το 1978 από το πλήρωμα του σταθμού Salyut-6.
Το αν ήταν τελικώς απεργία ή όχι πιθανότατα δεν θα απαντηθεί ποτέ. Το μόνο σίγουρο πάντως ήταν… πως κέρδισε. Πριν από αυτή την πτήση, η NASA έδινε ελάχιστη προσοχή στην ψυχολογική διάσταση της ζωής στο διάστημα, θεωρώντας την δευτερεύουσα. Η αποστολή Skylab 4 έδειξε ξεκάθαρα ότι αυτή η αντίληψη ήταν λανθασμένη. Αποτέλεσε το σημείο εκκίνησης για πολυάριθμες ιατρικές και ψυχολογικές μελέτες σχετικά με την ανθρώπινη συμπεριφορά στο διάστημα. Τα αποτελέσματά τους χρησιμοποιούνται ενεργά μέχρι και σήμερα κατά την επιλογή και την εκπαίδευση πληρωμάτων για μακροχρόνιες αποστολές. Η πιο εμφανής συνέπεια αυτής της εμπειρίας ήταν η καθιέρωση της πρακτικής σύμφω-να με την οποία τουλάχιστον ένα μέλος κάθε διαστημικής αποστολής πρέπει να έχει προηγούμενη εμπειρία πτήσης σε τροχιά.
Με πληροφορίες από Universemagazine, NASA
