Στις 4 Αυγούστου 1936, με την πρόφαση ότι «η κηρυχθησομένη γενική απεργία θα μετεβάλλετο εις στασιαστικήν εκδήλωσιν με αντικειμενικόν σκοπόν την ανατροπήν του νομίμου πολιτικού και κοινωνικού καθεστώς της χώρας», ο τότε πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς επέβαλε δικτατορία.
Ο όρος Καθεστώς της 4ης Αυγούστου αναφέρεται στη δικτατορία η οποία επεβλήθη στην Ελλάδα, μέσω αναστολής των άρθρων του Συντάγματος, ανήμερα της 4ης Αυγούστου 1936 από τον πρώην πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά. Τυπικά, το καθεστώς καταργήθηκε βάσει βασιλικού διατάγματος τον Φεβρουάριο του 1942, ενώ η χώρα είχε καταληφθεί από τις δυνάμεις του Άξονα και η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση βρισκόταν στην Αίγυπτο.
Η εκτροπή της 4ης Αυγούστου δεν έφερε στην Ελλάδα δικτατορία ανάλογη των προτύπων που είχαν εμφανισθεί στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, καθώς οφείλοταν στην μείωση του κύρους του πολιτικού κόσμου συνδυαζόμενη με τον φόβο για ενδεχόμενο κοινωνικό χάος. Ο ίδιος ο Μεταξάς δεν διέθετε λαϊκή βάση, επομένως θεωρείται λανθασμένη η άποψη πως το καθεστώς υπήρξε η απόρροια της μείωσης του λαϊκού αισθήματος ή της πίεσης ενός ισχυρού τυραννικού κόμματος.
Λήγοντος του 1936, έλαβε χώρα μαζική καταστολή πολιτικών αντιφρονούντων, κυρίως μελών και υποστηρικτών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
Πώς όμως φτάσαμε στην 4η Αυγούστου 1936;
Το βράδυ της 4ης Αυγούστου 1936, δημοσιεύτηκε σε έκτακτο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως διάγγελμα του Ιωάννη Μεταξά – που τοιχοκολλήθηκε και σε κεντρικά σημεία της Αθήνας και του Πειραιά.
Το διάγγελμα ανέφερε πως:
«Η κυβέρνησις […] προέβη, τη εγκρίσει της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως, εις την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου καθ’ άπασαν την χώραν, και την διάλυσιν της Βουλής».
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου, ή δικτατορία Μεταξά, ήταν ήδη γεγονός.
Από τις πρώτες πράξεις της δικτατορίας ήταν τα διατάγματα που προέβλεπαν: Την αναστολή των διατάξεων 8 άρθρων του Συντάγματος σε όλο το κράτος, τη διάλυση της Βουλής και την επιστράτευση των εργαζομένων σε υπηρεσίες «δημοσίας ωφελείας» (σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί κ.ά.).
Το απόγευμα της 4ης Αυγούστου προηγήθηκε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, στην οποία οι αστυνομικές και στρατιωτικές αρχές υποστήριξαν ότι υπήρχαν:
«Υπεύθυνοι πληροφορίαι κατά τας οποίας η κηρυχθησομένη γενική απεργία θα μετεβάλλετο εις στασιαστικήν εκδήλωσιν με αντικειμενικόν σκοπόν την ανατροπήν του νόμιμου πολιτικού και κοινωνικού καθεστώτος της χώρας». Αυτό ήταν και το πρόσχημα για την απόφαση της συγκέντρωσης όλων των εξουσιών στα χέρια της κυβέρνησης.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου
Ακόμα, στις αιτίες της «μεταβολής» προβαλλόταν και η ανικανότητα της Βουλής που προέκυψε από τις εκλογές του Γενάρη του 1936 «να δώση κυβέρνησιν εις την χώραν», ανικανότητα που επίσης αποδείχθηκε και από τις «αθεράπευτες κομματικές αντιθέσεις» και τις «προσωπικές έριδες».
«Ραγδαία μεταβολή της πολιτικής καταστάσεως. Εγκρίσει της Α. Μ. του Βασιλέως η κυβέρνησις του κ. Μεταξά ανέλαβεν από της προχθεσινής νυκτός εις χείρας της άπασας τας εξουσίας», γράφει η «Καθημερινή» στο πρωτοσέλιδο της 6ης Αυγούστου 1936.
Η αφετηρία για αυτές τις πολιτικές εξελίξεις εντοπίζεται στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, οι οποίες έγιναν με το σύστημα της απλής αναλογικής και δεν ανέδειξαν αυτοδύναμη κυβέρνηση. Οι αντιβενιζελικές παρατάξεις, με επικεφαλής το Λαϊκό Κόμμα, κατέλαβαν 143 έδρες, ενώ οι βενιζελικοί, με επικεφαλής το Κόμμα των Φιλελευθέρων 142. Ρυθμιστικό ρόλο θα διαδραμάτιζε το «Παλλαϊκό Μέτωπο», ένας συνασπισμός αριστερών κομμάτων με επικεφαλής το ΚΚΕ. Από την άλλη, το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων του Ιωάννη Μεταξά, είχε 7 έδρες.
Μετά τις ανεπιτυχείς προσπάθειες για σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας από τα δύο μεγάλα κόμματα, οι Φιλελεύθεροι θα στρέφονταν προς το Παλλαϊκό Μέτωπο, υπογράφοντας σύμφωνο συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης, γνωστό και ως σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα. Η αποκάλυψη της ύπαρξής του από το Κομμουνιστικό Κόμμα, λόγω μη τήρησης των όρων του από πλευράς των Φιλελευθέρων, θα προκαλούσε έντονες αντιδράσεις. Μέσα σε κλίμα έντασης και απειλών για τον ομαλό κοινοβουλευτικό βίο της χώρας, οι Φιλελεύθεροι θα υποχωρούσαν και θα πρότειναν στον βασιλιά σχηματισμό κυβέρνησης με επικεφαλής τον εξωκοινοβουλευτικό Κωνσταντίνο Δεμερτζή. Ο Iωάννης Μεταξάς θα οριζόταν υπουργός Στρατιωτικών και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, μετά από προσωπική επιλογή του Γεωργίου Β’.
Οι ισορροπίες, όμως, επρόκειτο να αλλάξουν με τον θάνατο του Δεμερτζή, στις 13 Απριλίου. Ο βασιλιάς, χωρίς να συμβουλευτεί τους αρχηγούς των κομμάτων, διόρισε, την ίδια μέρα, πρωθυπουργό τον Μεταξά. Στις 25 Απριλίου, ο Μεταξάς εμφανίστηκε στη Βουλή, όπου και έκανε τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησής του. Δύο μέρες αργότερα, θα λάμβανε ψήφο εμπιστοσύνης από τα δύο μεγάλα κόμματα. Από την άλλη, οι βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου και ο Γεώργιος Παπανδρέου την καταψήφισαν, ενώ οι Αλέξανδρος Παπαναστασίου και Αλέξανδρος Μυλωνάς απείχαν από την ψηφοφορία.
Η Βουλή, ωστόσο, θα διέκοπτε τις εργασίες της για τέσσερις μήνες, έως τις 30 Σεπτεμβρίου 1936, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στην κυβέρνηση Μεταξά να νομοθετεί με διατάγματα. Παράλληλα, λαϊκά συλλαλητήρια και απεργίες ξέσπασαν στη χώρα, με αποκορύφωμα τις συγκρούσεις στη Θεσσαλονίκη, στις 9 Μαΐου. Ο Μεταξάς, με πρόσχημα τα γεγονότα αυτά, προχώρησε σε συλλήψεις και εξορισμό εκατοντάδων συνδικαλιστών. Ταυτόχρονα, η διάσπαση του αστικού δημοκρατικού πολιτικού κόσμου, μετά τον θάνατο του αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος, θα βοηθούσε περαιτέρω τις βλέψεις του Ιωάννη Μεταξά. Στα τέλη Ιουλίου έχει επέλθει η συμφωνία του με τον βασιλιά για την επιβολή δικτατορίας.
Η αλλαγή αυτή επήλθε «διά να αντιμετωπίση τον κίνδυνον του καθεστώτος εκ της κομμουνιστικής δράσεως», σύμφωνα με το σχετικό άρθρο. Η «Καθημερινή» δημοσίευσε το διάγγελμα της κυβέρνησης Μεταξά, όπου, μεταξύ άλλων, τονίζεται το εξής: «Ενώ η Βουλή η εκλεγείσα μετά τας μακράς εσωτερικάς περιπετείας του Έθνους τον Ιανουάριον του 1936, όπως αποκαταστήση την εσωτερικήν γαλήνην και τάξιν, απεδείχθη ευθύς εξ αρχής ανίκανος και εις τούτο και εις το να δώση Κυβέρνησιν εις την Χώραν και η ανικανότης αύτη απεδείχθη και κατόπιν και τελευταίως ακόμη ένεκα των αθεραπεύτων κομματικών αντιθέσεων και προσωπικών ερίδων… […] Προ τοιαύτης εν γένει καταστάσεως, ήτις απετέλει άμεσον απειλήν κοινωνικής και εθνικής καταστροφής, ευρισκόμενη η κυβέρνησις και θεωρούσα επιτακτικόν αυτής καθήκον να προλάβη την εκδήλωσιν της ανατρεπτικής στάσεως, διά την καταστολήν της οποίας θα έρρεεν ασφαλώς άφθονον το αίμα, προέβη, τη εγκρίσει της Αυτού Μεγαλειότητος, εις την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου καθ’ άπασαν την Χώραν και την διάλυσιν της Βουλής».
Η δικτατορία Μεταξά, η οποία δεν αποτελούσε το μοναδικό παράδειγμα αυτό το διάστημα στην Ευρώπη, θα κατέρρεε μετά τον θάνατό του στις 29 Ιανουαρίου 1941.
Διαβάστε επίσης:
Ρωσία: Ενεργοποιήθηκε ηφαίστειο 1η φορά μέσα σε 600 χρόνια – Νέοι φόβοι για τσουνάμι
Αιώνιοι φοιτητές: Το ανοιχτό «παράθυρο» – Ποιοι κινδυνεύουν άμεσα με διαγραφή
