Σοβαρές ανησυχίες για τον σεβασμό των αρχών του κράτους δικαίου στην Ελλάδα εκφράζει ο Ευάγγελος Βενιζέλος, με αφορμή τα νέα αυστηρά μέτρα που προωθεί η κυβέρνηση στο μέτωπο του Μεταναστευτικού.
Η δυναμική παρέμβαση του καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου έρχεται μόλις λίγες ώρες μετά την κατάθεση τροπολογίας στη Βουλή, η οποία προβλέπει «αναστολή της υποβολής αιτήσεων χορήγησης ασύλου από άτομα που εισέρχονται στη χώρα παράνομα με οποιοδήποτε πλωτό μέσο που προέρχεται από τη Βόρεια Αφρική». Σύμφωνα με το κείμενο της τροπολογίας, «τα άτομα αυτά επιστρέφονται, χωρίς καταγραφή, στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής». Η ισχύς της ρύθμισης ορίζεται για διάστημα τριών μηνών.
Ο κ. Βενιζέλος ασκεί έντονη κριτική στην κυβέρνηση για το γεγονός ότι επικαλείται το άρθρο 15 της ΕΣΔΑ, υπογραμμίζοντας ότι «Η κυβέρνηση επικαλείται το άρθρο 15 ΕΣΔΑ, δηλαδή το αντίστοιχο του άρθρου 48 του συντάγματος για την εφαρμογή του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας».
Συνεχίζοντας, προειδοποιεί πως «Η εύκολη και ανεπίγνωστη επίκληση αυτής της διάταξης της ΕΣΔΑ θέτει ζήτημα υψίστης σημασίας για την υπόσταση του κράτους δικαίου στη χώρα μας και τον σεβασμό θεμελιωδών υποχρεώσεων της κατά το διεθνές δίκαιο. Το λιγότερο που πρέπει να γίνει αμέσως είναι η ανάκληση αυτής της αιτιολογικής σκέψης – δήλωσης από την τροπολογία, πέραν προφανώς των άλλων νομικών προβλημάτων που αυτή θέτει», ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή του.
Αναλυτικά η ανάρτηση του Ευάγγελου Βενιζέλου
«Η κυβέρνηση επικαλείται το άρθρο 15 ΕΣΔΑ, δηλαδή το αντίστοιχο του άρθρου 48 Συντ. για την εφαρμογή του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας !
Στην αιτιολογική έκθεση (Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης) της τροπολογίας που κατέθεσαν οι συναρμόδιοι υπουργοί για τη μεταχείριση των εισερχόμενων στη χώρα «παράνομα με οποιοδήποτε πλωτό μέσο που προέρχεται από την Βόρεια Αφρική», περιλαμβάνεται η ακόλουθη δήλωση :
« Συντρέχουν [ δε] οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σύμφωνα με το οποίο τα συμβαλλόμενα κράτη, σε περίπτωση δημοσίου κινδύνου που απειλεί τη ζωή του έθνους, μπορούν να λάβουν μέτρα ακόμη και κατά παράβαση των υποχρεώσεων που προβλέπονται στη Σύμβαση, στο απαιτούμενο από την κατάσταση απολύτως αναγκαίο όριο.»
Ας δούμε τι σημαίνει αυτό.
Το άρθρο 15 της ΕΣΔΑ, αντίστοιχο του άρθρου 48 του ελληνικού Συντάγματος για την κατάσταση πολιορκίας ( στρατιωτικός νόμος ), έχει ως εξής :
«Άρθρο 15
Παρέκκλιση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης
- Εν περιπτώσει πολέμου ή ετέρου δημοσίου κινδύνου απειλούντος την ζωήν του έθνους, έκαστον υψηλόν συμβαλλόμενον μέρος δύναται να λάβη μέτρα κατά παράβασιν των υπό της παρούσης Συμβάσεως προβλεπομένων υποχρεώσεων, εν τω απαιτουμένω υπό της καταστάσεως απολύτως αναγκαίω ορίω και υπό τον όρον όπως τα μέτρα ταύτα μη αντιτίθενται εις τας άλλας υποχρεώσεις τας απορρεούσας εκ του διεθνούς δικαίου.
- Η προηγουμένη διάταξις ουδεμίαν επιτρέπει παράβασιν του άρθρου 2, ειμή δια την περίπτωσιν θανάτου συνεπεία κανονικών πολεμικών πράξεων, ή των άρθρων 3, 4 (παράγ. 1) και 7.
- Τα ασκούντα το δικαίωμα τούτο της παραβάσεως υψηλά συμβαλλόμενα μέρη τηρούν τον Γενικόν Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης πλήρως ενήμερον των ληφθέντων μέτρων ως και των αιτίων τα οποία τα προεκάλεσαν. Οφείλουν ωσαύτως να πληροφορήσωσι τον Γενικόν Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης περί της ημερομηνίας κατά την οποία τα μέτρα ταύτα έπαυσαν ισχύοντα και αι διατάξεις της Συμβάσεως ετέθησαν εκ νέου εν πλήρει ισχύϊ.»
Σύμφωνα με τη σύνοψη από τη Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου της νομολογίας ως προς τις προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 15 ΕΣΔΑ, ισχύουν τα εξής:
«Το άρθρο 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου παρέχει στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της Σύμβασης, υπό εξαιρετικές συνθήκες, τη δυνατότητα να παρεκκλίνουν, κατά τρόπο προσωρινό, περιορισμένο και υπό εποπτεία, από την υποχρέωσή τους να διασφαλίζουν ορισμένα δικαιώματα και ελευθερίες που κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση. Η χρήση της διάταξης αυτής διέπεται από τις εξής διαδικαστικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις:
- επίκληση του δικαιώματος παρέκκλισης μπορεί να γίνει μόνο σε καιρό πολέμου ή άλλης έκτακτης δημόσιας ανάγκης που απειλεί τη ζωή του έθνους·
- ένα κράτος μπορεί να λάβει μέτρα παρέκκλισης από τις υποχρεώσεις του δυνάμει της Σύμβασης μόνο στον βαθμό που απαιτείται απολύτως από τις ανάγκες της κατάστασης·
- οποιαδήποτε παρέκκλιση δεν μπορεί να είναι ασύμβατη με άλλες διεθνείς υποχρεώσεις του κράτους·
- ορισμένα δικαιώματα της Σύμβασης δεν επιδέχονται καμία απολύτως παρέκκλιση: το άρθρο 15 § 2 απαγορεύει οποιαδήποτε παρέκκλιση όσον αφορά το δικαίωμα στη ζωή (πλην των νομίμων πράξεων πολέμου), την απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, την απαγόρευση της δουλείας και της καταναγκαστικής εργασίας, καθώς και την αρχή «καμία ποινή χωρίς νόμο». Αντίστοιχα, δεν επιτρέπεται παρέκκλιση από:
– το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου αριθ. 6 (κατάργηση της θανατικής ποινής εν καιρώ ειρήνης),
– το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου αριθ. 13 (κατάργηση της θανατικής ποινής υπό οποιεσδήποτε συνθήκες),
– το άρθρο 4 του Πρωτοκόλλου αριθ. 7 (δικαίωμα να μη δικάζεται ή τιμωρείται κάποιος δύο φορές για το ίδιο αδίκημα).
- τέλος, σε διαδικαστικό επίπεδο, το κράτος που κάνει χρήση του δικαιώματος παρέκκλισης οφείλει να ενημερώνει πλήρως τον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης.»
Στην προκειμένη περίπτωση αν συντρέχουν όντως οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 παρ.1 της ΕΣΔΑ, στην εθνική συνταγματική τάξη θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι προβλέψεις του άρθρου 48 Συντ. , δηλαδή να τεθεί σε εφαρμογή σε ολόκληρη την επικράτεια ή τμήμα της ο νόμος περί καταστάσεως πολιορκίας ! Προφανώς αυτό είναι άτοπο. Τουλάχιστον έτσι ελπίζω.
Αντιλαμβάνομαι την ένταση του προβλήματος των μεταναστευτικών ροών από τη Λιβύη και ευρύτερα από την Β. Αφρική. Σε παρόμοιες συνθήκες πίεσης έχει βρεθεί η χώρα πολλές φορές τα προηγούμενα χρόνια. Ελήφθησαν μέτρα, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο αποτελεσματικά, πάντοτε όμως εντός του πλαισίου του Συντάγματος που είναι αδιαχώριστο από την ΕΣΔΑ και υπό τον διεθνή δικαστικό έλεγχο του ΕΔΔΑ. Εκκρεμούν μάλιστα στο Στρασβούργο υποθέσεις σχετικές με αντιμετώπιση μεταναστευτικών ροών στις οποίες έχουν τεθεί και ζητήματα σχετικά με το άρθρο 15 ΕΣΔΑ.
Η εύκολη και ανεπίγνωστη επίκληση αυτής της διάταξης της ΕΣΔΑ θέτει ζήτημα υψίστης σημασίας για την υπόσταση του κράτους δικαίου στη χώρα μας και τον σεβασμό θεμελιωδών υποχρεώσεων της κατά το διεθνές δίκαιο. Το λιγότερο που πρέπει να γίνει αμέσως είναι η ανάκληση αυτής της αιτιολογικής σκέψης – δήλωσης από την τροπολογία, πέραν προφανώς των άλλων νομικών προβλημάτων που αυτή θέτει».
Απάντηση Μαρινάκη
Για την παρέμβαση του Ευάγγελου Βενιζέλου στο μεταναστευτικό και τη συνταγματικότητα των νέων κυβερνητικών παρεμβάσεων, όπου αναφέρει μεταξύ άλλων πως το άρθρο 15 ΕΣΔΑ ισοδυναμεί με κατάσταση πολιορκίας, απάντησε ο Παύλος Μαρινάκης κατά την ενημέρωση των πολιτικών συντακτών.
«Όταν τοποθετείται ένας συνταγματολόγος, δεν τοποθετείται με βάση το αν έχει συγκυβερνήσει με ένα κόμμα ή αν ανήκει σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο», ήταν το σχόλιο του κυβερνητικού εκπροσώπου. «Είναι μια επιστημονική ανάλυση και στο πλαίσιο της δημοκρατικής λειτουργίας είναι αυτονόητο ότι είναι σεβαστή. Από κει και πέρα, εμείς δεν ενεργοποιούμε το άρθρο 15 της ΕΣΔΑ. Απλά επικαλούμαστε ότι συντρέχουν προϋποθέσεις που αναφέρονται στο άρθρο αυτό, με μια συγκεκριμένη νομική τεκμηρίωση και την αξιοποίηση μιας σειράς αποφάσεων, δηλαδή νομολογίας που τεκμηριώνει τη συγκεκριμένη θέση μας».
«Είναι κατ’ αναλογία η ίδια ακριβώς τεκμηρίωση και νομική ανάλυση που ακολουθήθηκε σε μια αντίστοιχη μεταναστευτική κρίση πριν 5 χρόνια, τον Μάρτιο του 2020. Η αντιμετώπιση τότε της κρίσης αυτής και σε νομικό και σε επιχειρησιακό επίπεδο ήταν απολύτως επιτυχημένη. Έχουμε λοιπόν κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι θα έχουμε και πάλι το αντίστοιχο αποτέλεσμα. Είναι μια αναγκαία και απολύτως σύννομη απόφαση για το καλό της χώρας και των πολιτών. Η Ελλάδα είναι κράτος – δικαίου. Όπως φαίνεται από την έλλειψη ανακοινώσεων άλλων κομμάτων, αυτό αποδείχθηκε και από τη σφραγίδα της ΕΕ, η οποία αν είχε πει το αντίθετο θα είχαμε δει και ανακοινώσεις».
«Αυτήν τη στιγμή η χώρα όφειλε να αντιδράσει σε μια έκτακτη κατάσταση και νέα κρίση την οποία δεν προκάλεσε, αλλά έχει υποχρέωση να την αντιμετωπίσει. Και θα το κάνουμε με όλες μας τις δυνάμεις με βάση τις ισχύουσες διατάξεις».
