Στην παγωμένη καρδιά της Σιβηρίας, κοντά στον αρκτικό κύκλο, ένας πατέρας με τον γιο του διεξάγουν ένα από τα πιο φιλόδοξα οικολογικά πειράματα του πλανήτη. Ο γεωφυσικός Σεργκέι Ζίμοφ και ο γιος του Νικίτα επιχειρούν να επαναφέρουν ένα αρχαίο οικοσύστημα της εποχής των παγετώνων, πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο μπορούν να επιβραδύνουν την κλιματική αλλαγή και να διατηρήσουν παγωμένο το υπέδαφος της Αρκτικής.
Το πείραμά τους είναι γνωστό ως Pleistocene Park — και έχει προσελκύσει διεθνές ενδιαφέρον για τον καινοτόμο αλλά και ριζοσπαστικό χαρακτήρα του.
Το όραμα: επαναφορά της παλαιολιθικής στέπας
Η βασική θεωρία του Ζίμοφ είναι ότι τα απέραντα λιβάδια της εποχής του Πλειστόκαινου δεν ήταν τυχαία: υπήρχαν επειδή κυριαρχούσαν μεγάλα φυτοφάγα ζώα όπως μαμούθ, βίσονες και άγρια άλογα. Αυτά:
- κρατούσαν τον πληθυσμό των θάμνων υπό έλεγχο,
- διατηρούσαν τις εκτάσεις ανοιχτές,
- και με τις κινήσεις τους συμπίεζαν το χιόνι, επιτρέποντας στο υπέδαφος να παγώνει σε βάθος.
Όταν τα μαμούθ και τα υπόλοιπα ζώα εξαφανίστηκαν, το οικοσύστημα κατέρρευσε. Οι τούνδρες αντικατέστησαν τα λιβάδια, και το μόνιμα παγωμένο έδαφος (permafrost) άρχισε να λιώνει, απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Το πείραμα στην πράξη
Από τη δεκαετία του ’90, ο Ζίμοφ δημιούργησε μια μεγάλη περιφραγμένη περιοχή στη Γιακούτια, όπου εισάγει σταδιακά φυτοφάγα ζώα όπως βίσονες, ελάφια, άλογα και yak. Στόχος είναι να παρατηρήσει πώς η παρουσία τους μεταμορφώνει το τοπίο.
Τα πρώτα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά:
- Οι θάμνοι υποχωρούν και τα λιβάδια επανεμφανίζονται,
- Το χιόνι συμπιέζεται πιο αποτελεσματικά,
- Και το έδαφος παραμένει αισθητά πιο ψυχρό σε σχέση με τις γύρω περιοχές.
Με άλλα λόγια, το πάρκο λειτουργεί σαν ένας «ζωντανός χρονομηχανή» που επανεκκινεί τις φυσικές ισορροπίες ενός παλαιού οικοσυστήματος.
Κλιματική σημασία σε παγκόσμιο επίπεδο
Η Αρκτική αποθηκεύει τεράστιες ποσότητες άνθρακα μέσα στο permafrost. Αν αυτές απελευθερωθούν λόγω τήξης, οι επιπτώσεις θα είναι δραματικές για το παγκόσμιο κλίμα. Το πείραμα του Ζίμοφ δείχνει ότι η βιολογική διαχείριση των οικοσυστημάτων μπορεί να παίξει ρόλο στην επιβράδυνση της υπερθέρμανσης, χωρίς να χρειάζονται τεχνητές παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας.
Ένα φυσικό «φρένο» στην υπερθέρμανση
Παρότι η κλίμακα του εγχειρήματος είναι ακόμα μικρή, πολλοί επιστήμονες το θεωρούν πρωτοποριακό παράδειγμα “φυσικής γεωμηχανικής”. Αν εφαρμοζόταν σε ευρύτερες εκτάσεις της Αρκτικής, θα μπορούσε να συμβάλει ουσιαστικά στη σταθεροποίηση του παγκόσμιου κλίματος.
Το πείραμα του Ζίμοφ δεν είναι απλώς μια επιστημονική περιπέτεια· είναι μια πρακτική πρόταση για το μέλλον του πλανήτη. Δύο άνθρωποι, σε μια απομονωμένη γωνιά της Γης, πειραματίζονται με το παρελθόν για να σώσουν το αύριο.
