Το να προσπαθείς να επιλέξεις βιβλία για να προτείνεις, ειδικά σε μια πλούσια εκδοτική χρονιά, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Υπάρχουν τόσες πολλές και αξιόλογες εκδόσεις, βιβλία διαμάντια που θα ήταν ωραίο να διαβαστούν και δεν συμπεριλαμβάνονται στη λίστα που ακολουθεί ακριβώς επειδή ο περιορισμός χώρου δεν το επιτρέπει. Τελικά επιλέξαμε να προτείνουμε δύο βιβλία σε κάθε κατηγορία και ελπίζουμε οι επιλογές μας να σας ανταμείψουν.
Ελληνική πεζογραφία:
«Καιρός των κρυστάλλων» της Ελένη Στελλάτου, εκδ. Πόλις
Μια μικρή παραθαλάσσια πόλη των αρχών του 20ού αιώνα πλήττεται από μια παράδοξη μεταδοτική ασθένεια που μετατρέπει τα σώματα όσων προσβάλλονται σε πορσελάνινα, έτοιμα να θρυμματιστούν με το παραμικρό άγγιγμα. Ο μοναχικός Εμανουέλ Περόν, τρίτης γενιάς ντρογκερίστας της πόλης, που προτιμά να κρύβεται από τον κόσμο και αποφεύγει το φως, παραμένοντας τις περισσότερες ώρες της ημέρας κλεισμένος στο εργαστήριό του, θα χρειαστεί να αναλάβει δράση, να συνδέσει τους κρίκους της αλυσίδας των γεγονότων, αλλά και να ξεδιαλύνει τα μυστικά της προσωπικής του ιστορίας. – Τι θα μπορέσει, ωστόσο, να καταφέρει με τις μικρές του δυνάμεις απέναντι στην επιδημία που εξαπλώνεται με γρήγορο ρυθμό; – Πώς αντιπαλεύει κανείς εδραιωμένες προκαταλήψεις; – Πώς αντιμάχεται οικονομικά συμφέροντα και πώς αντιμετωπίζει τους επιτήδειους που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την ανθρώπινη δυστυχία και διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα; Μια περιπέτεια που ξεκινά από το σημείο όπου η επιστήμη συναντιέται με τη μεταφυσική και φτάνει ώς το αθέατο βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης· μια ιστορία για τη διαφορετικότητα και την αλληλεγγύη, αλλά και τις ανθρώπινες σχέσεις που δοκιμάζονται σε οριακές καταστάσεις. Ένα βιβλίο που, ανακαλώντας πρόσφατες συλλογικές εμπειρίες μας, αφιερώνεται σε όλους αυτούς που έγιναν ήρωες παρά τη θέλησή τους. “Το σκοτάδι είχε πέσει για τα καλά στην πόλη όταν έφυγε απ’ την ντρογκερία ο Μάρκους Σεμπρούν. Θα μπορούσα να μεταφέρω το κιβώτιο στο εργαστήριο, αλλά προτίμησα να το ανοίξω πάνω στον πάγκο, εδώ όπου ακούγεται το ρολόι και, κάπου κάπου, ο ήχος μιας άμαξας στον βρεγμένο δρόμο. Κλειδώνω, λοιπόν, την πόρτα πίσω του, αν και έξω δεν υπάρχει ψυχή, περιμένω το ρολόι του τοίχου να χτυπήσει οκτώ φορές, ανάβω τον πολυέλαιο και κρατώ για λίγο τα μάτια μου κλειστά. Ύστερα σηκώνω τα μανίκια, φοράω την πέτσινη ποδιά και τα γάντια για τα διαλύματα της καυστικής ποτάσας, ανοίγω το κιβώτιο, και νά, ένας σωρός από κομμάτια πορσελάνης πάνω στα οποία διαγράφονται κάτι μπλε, σχεδόν μαύρα, μπερδεμένα νήματα. Όμοια με φλέβες, θα μπορούσε να πει κανείς…
«Η κεφαλή του Τσάτσγουερθ» Κωνσταντίας Σωτηρίου, εκδ. Πατάκη
«Έβρεξε πολύ ο Θεός φέτος και αν δεν έβρεχε πολύ δεν θα κατέβαιναν τα ποτάμια, δεν θα ποτίζονταν τα δέντρα, δεν θα φύτρωναν τα λουλούδια, δεν θα γεμίζανε τα πηγάδια, δεν θα πλημμύριζαν οι δρόμοι, δεν θα ξεχείλιζαν τα φρεάτια του μεταλλείου, δεν θα ανέβαιναν πάνω τα νερά, δεν θα κουβαλούσαν σκοινιά, ξύλα και σαπισμένες λαμαρίνες, δεν θα κουβαλούσαν παλιά ρούχα, δεν θα έφερναν στην επιφάνεια τούβλα και μπάζα, δεν θα έσπρωχνε πάνω το νερό πεθαμένες γάτες και σκοτωμένες γυναίκες…» Τον Απρίλιο του 2019, μετά από παρατεταμένες βροχές στην άνυδρη Κύπρο, ανακαλύπτεται το πτώμα μιας εργάτριας από τις Φιλιππίνες. Αρχίζει τότε ένα φρικτό κουβάρι να ξετυλίγεται, που θα οδηγήσει στα επτά θύματα του πρώτου κατά συρροήν δολοφόνου της χώρας, πέντε μετανάστριες και δύο παιδιά. Οι σοροί θα βρεθούν σε διάφορες περιοχές, ανάμεσα στις οποίες και η Κόκκινη Λίμνη, ο κρατήρας του μεταλλείου της Κοκκινοπεζούλας, όπου στο παρελθόν άφησαν την τελευταία τους πνοή δεκάδες μεταλλωρύχοι χτυπημένοι από πνευμονοκονίαση. Μια γυναίκα, που έχασε νέα τον άντρα της στο φονικό μεταλλείο, αφηγείται σήμερα, με αφορμή τη σταδιακή ανεύρεση των δολοφονημένων γυναικών, τη δική της σκληρή ζωή. Δίπλα της ηχεί η αρχαία φωνή του τόπου, μύθοι και δοξασίες που ξεκινούν από τα ομηρικά έπη και καταλήγουν στην κεφαλή του Τσάτσγουερθ, ό,τι απέμεινε από ένα χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα, που στοιχειώνει τη ζωή και τα όνειρα των ανθρώπων ακόμη και τώρα. Μια ιστορία ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον: οι Εγγλέζοι αποικιοκράτες, οι μετανάστες, ο Δράκος του Νερού, ένας τόπος που ανακαλύπτει συνεχώς, ζωντανά και πνιγμένα, μυστικά.
Ξένη πεζογραφία:
«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρίντριχ Ντύρενματ, μτφρ. Βασίλης Πατέρας, εκδ. Ροές
Ο ζάπλουτος ερασιτέχνης θεολόγος Μωυσής Μέλκερ θέλει να σώσει τους πλούσιους από το βάρος του άθλιου Μαμωνά, προκειμένου να λάβουν τη χάρη του Θεού. Ένα συνδικάτο γκάνγκστερ, υπό τον “Μεγάλο Γέρο”, υιοθετεί την ιδέα, αγοράζει στην ελβετική Κοιλάδα της Αταξίας ένα ξενοδοχείο ιαματικών λουτρών -πηγή εσόδων, έως τότε, για τους ντόπιους- και το μετατρέπει οε “Οίκο της Φτώχειας” για εκατομμυριούχους. Οι πλουσιότεροι άνθρωποι απ’ όλη την οικουμένη έρχονται να καταλύσουν εκεί, προκειμένου να ζήσουν σαν τους φτωχότερους των φτωχών. Στο κοντινό χωριό φουντώνει η αγανάκτηση, όταν γίνεται γνωστό ότι τη χειμερινή σεζόν η μαφία χρησιμοποιεί το ξενοδοχείο ως καταφύγιο για τους πλέον καταζητούμενους δολοφόνους της – καθώς ούτε από αυτούς η τοπική κοινωνία βλέπει κέρδος… Η Κοιλάδα της Αταξίας είναι το κύκνειο άσμα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ. Σε τούτο το τελευταίο μυθιστόρημά του που εκδόθηκε όσο ο Ελβετός συγγραφέας ήταν εν ζωή, μοιάζει ν’ αντλεί ιδέες και υλικό από το σύνολο των πεζογραφημάτων του, συγκροτώντας έναν άτυπο “απολογισμό” του έργου του· ανακεφαλαιώνει όλα τα σημαντικά θέματα που τον απασχόλησαν: τον στοχασμό περί θεολογικών ζητημάτων, την κριτική της ελβετικής κοινωνίας, την πολιτική, τη φιλοσοφία, το μοτίβο τού (οργανωμένου εδώ) εγκλήματος· και, φυσικά, συναντάμε και εδώ γενναίες δόσεις ειρωνείας, σάτιρας, παραλόγου, μεταφυσικού στοιχείου και αντιφάσεων.
«Ρημαγμένοι τόποι» του Εμιλιάνο Μόνχε, μτφρ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Carnίvora
Στο βάθος της νύχτας και της ζούγκλας, στις απέραντες χέρσες εκτάσεις των συνόρων του Μεξικού με τις Ηνωμένες Πολιτείες, σε τόπους ρημαγμένους από τη διαφθορά και την απόγνωση, οι άνθρωποι μετατρέπονται σε εμπορεύματα, η βία είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνουν όλες οι ιστορίες, ένας τόπος όπου τα πάντα αλλοιώνονται από τη μιζέρια και την αναξιοπρέπεια των όντων που τον κατοικούν. Είναι ο ίδιος, όμως, τόπος όπου εκτυλίσσεται μια αινιγματική ιστορία ενός απρόσμενου έρωτα, ανάμεσα στην Επιτύμβια και στον Επιτάφιο, αρχηγών της συμμορίας των διακινητών. Μέσω των πρωταγωνιστών και του πλήθους των μεταναστών, η ατομικότητα των οποίων αποσυντίθεται σταδιακά, ο Εμιλιάνο Μόνχε απεικονίζει αυτό το ολοκαύτωμα του 21ου αιώνα, αποκαλύπτοντας τη φρίκη και τη μοναξιά, αλλά και την πίστη και την ελπίδα που μάχονται στην καρδιά του ανθρώπου.
Λογοτεχνία του Φανταστικού:
«Τι είδε η γυναίκα του Λωτ;» της Ιωάννας Μπουραζοπούλου, εκδ. Καστανιώτη
Σαράντα αιώνες μετά τη βιβλική καταστροφή στα Σόδομα και τα Γόμορρα, η ίδια εκείνη γη στις όχθες της Νεκράς θάλασσας ανοίγει και ένα μυστηριώδες βιολετί αλάτι αναβλύζει. Η εμφάνισή του αλλάζει τη γεωγραφία τριών ηπείρων και μονοπωλεί το ενδιαφέρον της αγοράς. Η νέα ουσία δεν υπηρετεί, αλλά υπηρετείται. Καταδυναστεύει με τις ιδιοτροπίες της. Εθίζει με τη γεύση της. Υποδουλώνει με την αθόρυβη επιρροή της. Τα σύγχρονα Σόδομα, η «Αποικία», αποδεικνύονται πιο πανούργα και από τη βιβλική ακόμη εκδοχή τους. Μια αποπνικτική ατμόσφαιρα περιβάλλει τα καλά κρυμμένα μυστικά τους, και μόνο ένας άνθρωπος είναι σε θέση να τα ανακαλύψει: ο ανυποψίαστος Φιλέας Μπουκ, που μια νύχτα αλλιώτικη απ’ τις άλλες θα κληθεί να λύσει το πιο σημαντικό σταυρόλεξο που επινοήθηκε ποτέ. “Τι είδε η γυναίκα του Λωτ”; Ένα φαντασμαγορικό μυθιστόρημα, ένα συνεχές διανοητικό παιχνίδι, μια ανεπανάληπτη αλληγορία για το φόβο, την αμαρτία και την ενοχή, που ενεδρεύουν άλλοτε στους υγρούς δρόμους του «παραθαλάσσιου» Παρισιού κι άλλοτε στους σκοτεινούς διαδρόμους της ανθρώπινης συνείδησης.
«Σκοτεινό δάσος» του Cixin Liu, μτφρ. Θωμάς Μαστακούρης εκδ. SΕΛΙΝΙ
Φανταστείτε το σύμπαν σαν ένα δάσος μέσα στο οποίο περιπλανώνται αμέτρητοι και άγνωστοι θηρευτές. Στο δάσος αυτό, η επιβίωση εξαρτάται από την απόκρυψη οποιοσδήποτε πολιτισμός αποκαλύψει τη θέση του μετατρέπεται αυτομάτως σε θήραμα. Στο Σκοτεινό Δάσος, οι θηρευτές καταφθάνουν. Διανύοντας έτη φωτός, πρόκειται να φτάσουν στη Γη μετά από τέσσερις αιώνες. Όμως τα σοφόνια, οι εξωδιαστατικοί τους πράκτορες και σαμποτέρ, βρίσκονται ήδη εδώ. Μόνο ο ανθρώπινος νους παραμένει αλώβητος από την επιρροή τους. Αυτό είναι και το κίνητρο για το Σχέδιο Τοιχοπρόσωπος, ένα τολμηρό πρόγραμμα που παραχωρεί σε τέσσερις ανθρώπους τεράστια ποσά και πόρους ώστε να ετοιμάσουν το σχέδιο άμυνας του πλανήτη, κρατώντας το μυστικό τόσο από τους Γήινους όσο και από τους Τρισηλιανούς. Τρεις από τους Τοιχοπρόσωπους είναι πολιτικοί και επιστήμονες με μεγάλη επιρροή, αλλά ο τέταρτος είναι κάποιος εντελώς άγνωστος. Ο Λούο Τζι, ένας Κινέζος αστρονόμος και κοινωνιολόγος δίχως ιδιαίτερες φιλοδοξίες, μένει κατάπληκτος από αυτό το νέο του αξίωμα. Το μόνο που γνωρίζει είναι ότι είναι ο μοναδικός Τοιχοπρόσωπος που οι Τρισηλιανοί θέλουν οπωσδήποτε να εξοντώσουν.
Ελληνική Ποίηση:
«Ήδη ταχύ» του Διονύσιου Καλιντέρη, εκδ. sestina
«[Frag. 1] καλώ τα έγκατα με πόνο σε καλώ δολοπλόκε εσύ που άλλοτε αρκούσε μια φωνή μου από μακριά με το πικρό μειδίαμα έσπευδες ποιός, έλεγες, σε αδικεί ποιον με τη βία θα σύρω έλα και πάλι εάν ποτέ και εγώ το ζοφερό μην αποστρέφεις βλέμμα σου έλα ξανά ιδεώδης αρωγός από τα ερέβη στην πλεκτάνη των σωμάτων»
«Δίστομο» του Γιώργου Πρεβεδουράκη, εκδ. Πανοπτικόν
«JESSE Ο λόγος που υπάρχουν τα περιθώρια είναι για να στενεύουν απ’ την παλίρροια μονάχα οι σωματέμποροι θα σωθούν η δεξίωση αρχίζει κύριε Όουενς σταματήστε σας παρακαλώ να σαλτάρετε πάνω απ’ τα χαρτόκουτα των αστέγων οι σκάλες προορίζονται μόνο για τους λευκούς συναθλητές σας, όχι από εκεί κύριε Όουενς χρησιμοποιήστε καλύτερα τον ανελκυστήρα εμπορευμάτων»
Ξένη ποίηση:
«Don Juan Άσματα Ι και ΙΙ» του Λόρδου Βύρωνα, μτφρ. Γιώργος Κοροπούλης, εκδ. sestina
ΑΣΜΑ Ι Ψάχνω έναν ήρωα. Δεν αντιλέγω, παράξενο είναι. Κάποιον θα εμφάνισαν και σήμερα οι φυλλάδες. Μα προλέγω πως αύριο κιόλας πάει, τον εξαφάνισαν. Δεν θέλω τέτοιους – και γι’ αυτό διαλέγω τον φίλο απ’ τα παλιά, τον Δον Ζουάν. Θα τον θυμάστε απ’ την παντομίμα: νέο τον πήρε ο διάολος – τί κρίμα! Τα έπη ξεκινούν in medias res κατά του Ορατίου τον κανόνα. Κι έπειτα τις παλιές του συμφορές διηγείται αραχτός στην πολυθρόνα ο ήρως – σε ανάκτορα, σε αυλές, σε κάποιας δεσποσύνης τον κοιτώνα. Κι εκείνη, που ως τότε είχε μεσάνυχτα, ακούει με τα χείλη της μισάνοιχτα.
«Πώς μεταφράζεται η νύχτα» του Ζαν-Ζοζέφ Ραμπεαριβέλο, μτφρ. Βασίλειος Πανδής, εκδ. Οδός Πανός
Ο Ζαν-Ζοζέφ Ραμπεαριβέλο (1901/1903-1937) είναι ο πρώτος νεωτερικός ποιητής της Αφρικής και ο εθνικός ποιητής της Μαδαγασκάρης. Εδώ παρουσιάζεται για πρώτη φορά ολόκληρο στα ελληνικά το «Πώς μεταφράζεται η Νύχτα», το τελευταίο έργο που εξέδωσε ο ποιητής, και εκείνο που θεωρείται ως το αριστούργημά του.
Κλασική γραμματεία:
«Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου, μτφρ. Θεόδωρος Παπαγγελής, εκδ. Gutenberg
Κάπου διακόσιες πενήντα ιστορίες, στη μεγάλη πλειονότητά τους παρμένες από την ελληνική μυθολογική παρακαταθήκη, αρμαθιάζονται στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου (43 π.Χ.-17 μ.Χ.). Αυτή η πιο διάσημη και ευπώλητη μυθολογική εγκυκλοπαίδεια της Δύσης παρουσιάζει ένα σύμπαν όπου τα πάντα – οργανική και ανόργανη ύλη, θεοί και άνθρωποι και ό,τι ανάμεσό τους βρίσκονται σε κατάσταση μεταμορφωσιακού συναγερμού. Θεότητες που άλλοτε αυθαιρετούν και άλλοτε αποδίδουν δικαιοσύνη γράφουν τον μεταμορφωσιακό επίλογο σε ιστορίες ερωτικής έξαψης, στοργικής αλληλεγγύης, αστόχαστης αλαζονείας και ακραίων αισθησιασμών ενώ ο αφηγηματικός τόνος κάνει «κβαντικά άλματα» σε όλο το φάσμα από το γνήσια τραγικό και επικό μέχρι το μπουρλέσκ και την παρωδία. Στην οβιδιακή τους εκδοχή οι ελληνικές μυθολογικές διασημότητες απέκτησαν αρχετυπικό κύρος για ζωγράφους, γλύπτες, μουσουργούς, λογοτέχνες και ψυχαναλυτές ενώ πιο πρόσφατα το μεταμορφωσιακό συνεχές ανάμεσα στον φυσικό κόσμο και την ανθρώπινη κατάσταση κέντρισε το ενδιαφέρον της βαθιάς οικολογίας.
«Οι Λουσιάδες» του Λουίς Ντε Καμόες, μτφρ. Κύρος Κόκκας, εκδ. Ευρασία
Το 1572, εβδομήντα πέντε χρόνια μετά την άφιξη του Βάσκο ντα Γκάμα στην Ινδία, ο Πορτογάλος ποιητής Λουίς ντε Καμόες παρουσιάζει το επικό ποίημα, 8.816 στίχων, Οι Λουσιάδες. Σε αυτό, όχι μόνο περιγράφει το περιπετειώδες ταξίδι του θαλασσοπόρου προς το άγνωστο αλλά, με αναρίθμητες αναφορές στην ιστορία της Πορτογαλίας, την αρχαία ιστορία και την ελληνορωμαϊκή γραμματεία, με εικόνες που κόβουν την ανάσα, σε λόγο ρέοντα, πλάθει ένα γοητευτικό ποιητικό σύμπαν. Σε αυτό το σύμπαν, ο ίδιος ο Καμόες λάμπει, ως ο εξέχων ποιητής της πορτογαλικής και πορτογαλόφωνης λογοτεχνίας, διαχρονικά, αξεπέραστος ακόμη, πέντε αιώνες μετά την γέννησή του. Οι Λουσιάδες, έργο κλασικό, παγκόσμιας εμβέλειας, πολιτιστικά ανάλογο της Οδύσσειας και της Αινειάδας, στην παρούσα έκδοση, που περιέχει εκτενή εισαγωγή και λεπτομερή σχόλια, προσφέρεται για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα και σε έμμετρη μετάφραση.
Πολιτική:
«Ο πόλεμος των σκουπιδιών» του Αλεξάντερ Κλαπ, μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Δώμα
Πού πάνε τα σκουπίδια; Ποιες χώρες φορτώνονται τα απορρίμματα του δυτικού κόσμου; Ποιον δηλητηριάζουν οι πεταμένες ηλεκτρονικές συσκευές μας; Πώς χρησιμοποιούν οι πετρελαιοβιομηχανίες την ανακύκλωση ως δούρειο ίππο για να προωθήσουν την υπερπαραγωγή πλαστικού; Ο πόλεμος των σκουπιδιών μαίνεται σήμερα ανεξέλεγκτος. Στο βιβλίο αυτό, καρπό επιτόπιας έρευνας σε πέντε ηπείρους -από την κεντρική Αμερική και την Αφρική στο Αιγαίο και την Ινδονησία-, ο Αλεξάντερ Κλαπ αναζητά τους τόπους και τους ανθρώπους που παραλαμβάνουν τελικά τα απορρίμματά μας: τοξικά απόβλητα, ηλεκτρονικά απόβλητα, παλιοσίδερα, πλαστικά. Συνομιλεί με εργάτες και πολιτικούς, με επιστήμονες και μεσίτες σκουπιδιών, με εφοπλιστές και ακτιβιστές, εξερευνώντας τον αφανή κόσμο της παγκόσμιας διακίνησης αποβλήτων και τα θηριώδη οικονομικά συμφέροντα που τον κυβερνούν.
«Το WOKE κίνημα δεν υπάρχει» του Αλαίν Πολικάρ, μφρ. Αριάνδη Μοσχονά, εκδ. Πόλις
Ο θόρυβος για τη «woke ατζέντα» δεν είναι παρά ένα πρόσχημα για την υπεράσπιση των αντιδραστικών απόψεων που αρνούνται τον συστημικό χαρακτήρα των αδικιών και των ανισοτήτων. Υποδεικνύεται ένας υποτιθέμενος εσωτερικός εχθρός, σύμμαχος και συνένοχος των αντιπάλων του «δυτικού πολιτισμού», τα θεμέλια του οποίου επιδιώκει, δήθεν, να υποσκάψει. Ο θόρυβος για τη «woke ατζέντα» επιχειρεί να συκοφαντήσει όλα τα κινήματα αμφισβήτησης που προέρχονται από μειονότητες οι οποίες χαρακτηρίζονται υποτιμητικά ως «υπερευαίσθητες». Όλοι όσοι επιτίθενται στο «woke», κυρίως η πολιτική εξουσία και η πανεπιστημιακή Δεξιά, αποσκοπούν στην καταπολέμηση της κριτικής σκέψης. Στρέφονται εναντίον όλων εκείνων που αμφισβητούν την κυρίαρχη κατάσταση των πραγμάτων, που αγωνίζονται για την κοινωνική δικαιοσύνη και για τα δικαιώματα των γυναικών και των μειονοτήτων. Οι πολέμιοι του «woke» δεν διστάζουν να οικειοποιούνται τις θεματικές και το λεξιλόγιο των αντιπάλων τους (μιλούν κι αυτοί για αδικίες και διακρίσεις) προκειμένου να αδειάσουν αυτές τις έννοιες από κάθε ουσιαστικό περιεχόμενο. Το βιβλίο του Αλαίν Πολικάρ επιχειρεί, με σαφήνεια και ακρίβεια, να αντικρούσει αυτόν τον σφετερισμό.
Φιλοσοφία:
«Η κρίση της αφήγησης» του Μπιούνγκ- Τσουλ Χαν, μτφρ. Βασίλης Τσαλής, εκδ. ΟΠΕΡΑ
Η [ΤΕΧΝΗΤΗ] ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΝΕΥΜΑ. […] Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΜΑΡΑΖΩΝΕΙ Σ’ ΕΝΑΝ ΚΟΣΜΟ ΚΟΡΕΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Όταν ο αιγύπτιος βασιλιάς Ψαμμήτιχος αιχμαλωτίστηκε μετά την ήττα του από τον πέρση βασιλιά Καμβύση, ο Καμβύσης ταπείνωσε τον αιγύπτιο βασιλιά αναγκάζοντάς τον να παρακολουθήσει τη θριαμβευτική πομπή των Περσών κι έχοντας κανονίσει ώστε ο Ψαμμήτιχος να δει την αιχμάλωτη κόρη του να περνάει μπροστά του ως δούλη. Ενώ όλοι οι Αιγύπτιοι που στέκονταν στις άκρες του δρόμου ξέσπασαν σε θρήνο, ο Ψαμμήτιχος στεκόταν βουβός και ακίνητος, με το βλέμμα του στραμμένο στο έδαφος. Λίγο αργότερα, όταν είδε τον γιο του ανάμεσα σ’ αυτούς που οδηγούνταν για εκτέλεση, συνέχισε να στέκει ασάλευτος. Όταν, όμως, διέκρινε ανάμεσα στους αιχμαλώτους έναν από τους υπηρέτες του, έναν γέρο, ανήμπορο άνθρωπο, τότε χτύπησε το κεφάλι του με τις γροθιές του κι άφησε τον βαθύ του πόνο να ξεσπάσει. Ο Μπένγιαμιν θεωρεί ότι σ’ αυτή την ιστορία του Ηρόδοτου μπορεί να διακρίνει πώς οφείλει να είναι φτιαγμένη μια γνήσια αφήγηση. Είναι της άποψης ότι κάθε απόπειρα να εξηγηθεί ο λόγος για τον οποίο ο αιγύπτιος βασιλιάς άφησε το θρήνο του να ξεσπάσει μόνο όταν είδε τον υπηρέτη, θα κατέστρεφε την αφηγηματική ένταση. Αυτή ακριβώς η αποσιώπηση της εξήγησης είναι ουσιώδης για τη γνήσια αφήγηση. Η αφήγηση παραιτείται από την εξήγηση.
«Άγγελοι και σκακιστές – Ο Μπόρχες, ο Χάιζενμπεργκ, ο Καντ και η θεμελιώδης φύση της πραγματικότητας» του Γουίλιαμ Έγκιτον, μτφρ. Πέτρος γεωργίου, εκδ. Πατάκη
Ένας ποιητής, ένας φυσικός και ένας φιλόσοφος εξερεύνησαν τα μεγαλύτερα αινίγματα του σύμπαντος ?τη φύση της ελεύθερης βούλησης, την παράξενη υφή της πραγματικότητας, τα αληθινά όρια του νου? και αποκάλυψαν, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, μια διαφωτιστική, πανανθρώπινη υπαρξιακή αλήθεια. Ο νεαρός Αργεντίνος ποιητής Χόρχε Λουίς Μπόρχες ήταν τρελά ερωτευμένος και ο ξαφνικός χωρισμός του τον έκανε να καταρρεύσει στην κυριολεξία. Όμως αυτή ακριβώς η κατάρρευση ήταν που τον έκανε επίσης να συνειδητοποιήσει μια αδιάσειστη αλήθεια, ότι ο έρωτας είναι άρρηκτα συνυφασμένος με την απώλεια. Ο Γερμανός φυσικός Βέρνερ Χάιζενμπεργκ έδινε μάχη με το επιστημονικό κατεστημένο για την έννοια του παραλογισμού στον κβαντικό κόσμο όταν βίωσε τη δική του επιφοίτηση: μια πλήρης και απόλυτα ορθή περιγραφή της πραγματικότητας είναι εντελώς ανέφικτη. Ο Πρώσος φιλόσοφος Ιμμάνουελ Καντ διερεύνησε διεξοδικά τις αξιωματικές παραδοχές του λογικού νου και μετουσίωσε τον ίλιγγο των συμπερασμάτων του στο επιστέγασμα ενός μεγαλειώδους φιλοσοφικού συστήματος, στην ιδέα ότι ο ανθρώπινος νους έχει θεμελιώδη όρια και ότι χάρη σε αυτά μεγαλουργούμε, αλλά και σφάλλουμε. Το έργο του Μπόρχες, του Χάιζενμπεργκ και του Καντ, μέσα από τη λογοτεχνία, την επιστήμη και τη φιλοσοφία αντίστοιχα, συγκλίνει γύρω από αυτή την κοινή, υποβλητική και ανησυχαστική αλήθεια: ότι υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στην πραγματικότητα «εκεί έξω» και στην πραγματικότητα όπως τη βιώνουμε. Από αυτή τη βαθιά αλήθεια εκπηγάζει μια πληθώρα κομβικών ιδεών: έννοιες όπως ο εαυτός, η ελεύθερη βούληση και ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής, οι αρχές της ηθικής, της αισθητικής και της λογικής, οι απαρχές και η φύση του ίδιου του σύμπαντος. Το βιβλίο αυτό, μελετώντας συνδυαστικά τη ζωή και το έργο αυτών των τριών μεγάλων πνευμάτων, αναδεικνύει ξανά και ξανά πως τα υπαρξιακά μας ερωτήματα, τα μεγάλα μυστήρια γύρω από τη θέση του ανθρώπου σε αυτόν τον κόσμο, θα πλανώνται μάλλον αναπάντητα για πάντα πάνω από την ανθρωπότητα, όχι ως απειλή, αλλά ως υπενθύμιση της ταπεινότητας της ανθρώπινης φύσης.
Ανθρωπολογία:
«Homo domesticus -Η γεωργική επανάσταση και οι απαρχές του κράτους» του Τζέιμς Σκοτ, μτφρ. Βασίλης Γεωργάκης, εκδ. Πλήθος
«Πώς συνέβη και ο Homo sapiens, τόσο πρόσφατα στην ιστορία του είδους του, κατέληξε να ζει σε πολυπληθείς εδραίες κοινότητες, γεμάτες από εξημερωμένα ζώα και από μια πληθώρα δημητριακούς καρπούς, κυβερνώμενος από τους προπάτορες αυτού που αποκαλούμε σήμερα κράτος;» Στο βιβλίο αυτό, ο James C. Scott μελετά την ανάδυση των πρώτων σταθερών οικισμών στην ιστορία της ανθρωπότητας και τη σύνδεσή τους με τη Γεωργική Επανάσταση της Νεολιθικής περιόδου, για να εντοπίσει και να αναλύσει τις απαρχές του κράτους. Αντλώντας από ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων, όπως η αρχαιολογία, η αρχαία ιστορία, η ανθρωπολογία, η βιολογία, η επιδημιολογία, η δημογραφία και η περιβαλλοντική ιστορία, ο συγγραφέας ασκεί κριτική στον θεσμό του κράτους, αναδεικνύοντας τις δυσμενείς συνέπειες που είχε η μετάβαση από τη νομαδική ζωή, το κυνήγι και την τροφοσυλλογή στη μόνιμη εγκατάσταση και στις αγροτικές εργασίες: επιδημίες λόγω συνωστισμού, καταναγκαστική εργασία και έλεγχος της παραγωγής και της αναπαραγωγής, μεταξύ άλλων. Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις, ο Scott στρέφει το ενδιαφέρον του στους «βαρβάρους», δηλαδή στους πληθυσμούς εκείνους που κατάφεραν να αποφύγουν την εδραία ζωή και να αντισταθούν στον κρατικό έλεγχο για χιλιετίες, επιλέγοντας άλλους τρόπους ζωής και οργάνωσης.
«Μαγεμένο σύμπαν» του Μάρσαλ Σάχλινς, μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, εκδ. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
Από τη σκοπιά της δυτικής νεοτερικότητας, η ανθρωπότητα κατοικεί σε ένα απομαγεμένο σύμπαν. Θεοί, πνεύματα και πρόγονοι έχουν αποσυρθεί σε έναν υπερβατικό κόσμο, δεν ζουν πια ανάμεσά μας ούτε εμπλέκονται στις υποθέσεις της καθημερινής ζωής. Κι όμως, η συντριπτική πλειονότητα των πολιτισμών στην ανθρώπινη ιστορία αντιμετωπίζει τα πνεύματα ως απολύτως υπαρκτά πρόσωπα, μέλη μιας κοσμικής πολιτείας που αλληλεπιδρούν με τους ζωντανούς και καθορίζουν τη μοίρα τους. Για τους πολιτισμούς αυτούς, οι άνθρωποι δεν αποτελούν παρά ένα μικρό μέρος ενός μαγεμένου σύμπαντος, το οποίο διαστρεβλώθηκε μέσα από τις υπερβατικές κατηγορίες της «θρησκείας» και του «υπερφυσικού». Το ανά χείρας βιβλίο απευθύνει ένα κάλεσμα σε ανθρωπολόγους και κοινωνικούς επιστήμονες να επανεξετάσουν αυτούς τους πολιτισμούς της εμμένειας και να τους μελετήσουν με βάση τα δικά τους μέτρα για τον κόσμο. Στο τελευταίο, αποκαλυπτικό του έργο, ο Μάρσαλ Σάλινς προτείνει μια νέα μεθοδολογία και χαράζει ένα συναρπαστικό ερευνητικό πρόγραμμα για το πεδίο της ανθρωπολογίας. Μας ταξιδεύει από τους Inuit του Αρκτικού Κύκλου έως τους Dinka της ανατολικής Αφρικής, και από τους Arawete του Αμαζονίου έως τον νησιωτικό λαό των Τικοπιανών στον Ειρηνικό, ρίχνοντας νέο φως σε κλασικές και σύγχρονες εθνογραφίες και αποκαλύπτοντας πώς ακόμη και οι φαινομενικά ανθρώπινες σφαίρες της «οικονομίας» και της «πολιτικής» αναδύονται μέσα από τη διαπραγμάτευση – και τελικά την ιδιοποίηση, εκ μέρους των ανθρώπων- των δυνάμεων των θεών.
Κοινωνιολογία:
«Κριτική του θύματος» του Ντανιέλε Τζιλιόλι, μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας, εκδ. Τόπος
Το θύμα είναι ο ήρωας του καιρού μας. Το να είσαι θύμα προσδίδει γόητρο, επιβάλλει ακρόαση, υπόσχεται και προωθεί την αναγνώριση, ενεργοποιεί έναν ισχυρό μηχανισμό ταυτότητας, δικαιωμάτων, αυτοεκτίμησης. Ανοσοποιεί έναντι κάθε κριτικής, εγγυάται αθωότητα πέραν οποιασδήποτε εύλογης αμφιβολίας. Πώς θα μπορούσε το θύμα να είναι ένοχο, και μάλιστα υπεύθυνο για κάτι; Δεν έκανε, του έκαναν. Δεν πράττει, υφίσταται. Στο θύμα συναρθρώνονται έλλειψη και διεκδίκηση, αδυναμία και αξίωση, επιθυμία να έχει και επιθυμία να είναι. Δεν είμαστε αυτό που κάνουμε, αλλά αυτό που υποστήκαμε, αυτό που μπορεί να χάσουμε, αυτό που μας αφαίρεσαν. Εντούτοις ήρθε η ώρα να υπερβούμε αυτό το παραλυτικό παράδειγμα και να ξανασχεδιάσουμε τους όρους της δράσης του υποκειμένου στον κόσμο: ενός υποκειμένου που να είναι εγγυητής του μέλλοντος, όχι του παρελθόντος.
«Υπερτουρισμός -Ανέμελος καπιταλισμός και κοινωνική κρίση της πόλης» του Γιώργου Ράκκα, εκδ. Πατάκη
Ένα δημοφιλές σύνθημα από τον παρισινό Μάη του ’68 έλεγε χαρακτηριστικά «κάτω απ’ το λιθόστρωτο, η παραλία»· έξι δεκαετίες μετά συνοψίζει παραστατικά την τουριστική εμπειρία των μεγάλων ευρωπαϊκών μητροπόλεων. Ένας ανέμελος καπιταλισμός-πανδέκτης «αυθεντικών» εμπειριών, με όχημα τις βραχυχρόνιες μισθώσεις και την εναλλακτική διασκέδαση, μεταμορφώνει τις άλλοτε υποβαθμισμένες γειτονιές. Ωστόσο το τίμημα των «πόλεων που ποτέ δεν κοιμούνται» είναι υψηλό: τα λαϊκά και μεσαία στρώματα τις εγκαταλείπουν, το κόστος στέγης και διαβίωσης κορυφώνεται, οι υποδομές λυγίζουν από τον συνωστισμό, ενώ η οικονομία εθίζεται στο εύκολο κέρδος μένοντας πίσω στους αναγκαίους τεχνολογικούς και παραγωγικούς μετασχηματισμούς. Τελικά, η τουριστική πόλη είναι όντως «ζωντανή πόλη» ή μήπως την παριστάνει υποκρύπτοντας μια βαθιά υπαρξιακή κρίση;
Θρησκεία:
«Θρησκευτικός υλισμός -Η κοσμοαντίληψη του Βλαδίμηρου Σολόβιωφ» της Μαρίας Σκομπτσόβα, μτφρ. Δημήτρηςς Μπαλτάς, εκδ. FIREBRAND
«ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΔΩΣΟΥΜΕ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ την κοσμοαντίληψη του Σολοβιώφ. Είναι δύσκολο να συγκεντρώσει κανείς σε ένα σύνολο όλα τα θέματα που έθιξε. Ουσιαστικά, το έργο του Σολοβιώφ δεν κατέληξε σε ένα πλήρες και συνεκτικό σύστημα. Γράφει για την παγκόσμια ιστορία και το μέλλον της θεοκρατίας, για την ποίηση του Τιούτσεφ και το εβραϊκό ζήτημα, για τον θετικισμό και το ρωσικό σχίσμα, για την οικουμενική Εκκλησία και τον ταλμουδισμό. Σκοπός μου, λοιπόν, είναι πρώτον να δείξω τι αναζητά η φιλοσοφία του Σολοβιώφ και δεύτερον πώς εφαρμόζει ό,τι ανήκει στα πραγματικά γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας». (ΜΑΡΙΑ ΣΚΟΜΠΤΣΟΒΑ) «ΤΟ 2025 ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΙ ΟΓΔΟΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΟΥΣΙΟ κατά τις μαρτυρίες, αλλά σε κάθε περίπτωση βίαιο θάνατο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης μιας ομολογουμένως ιδιαίτερης προσωπικότητας, της ποιήτριας, θρησκευτικής φιλοσόφου, ζωγράφου και από το 1932 μοναχής Μαρίας Σκομπτσόβα. Η προσωπική ζωή της Μαρίας Σκομπτσόβα διακρίνεται από μια πολυσύνθετη δράση στον χώρο της λογοτεχνίας και της τέχνης, παράλληλα όμως και της πολιτικής και εκκλησιαστικής ζωής. Είναι ευρύτερα παραδεκτό ότι συνολικά η ζωή της διακρινόταν από γενναιότητα και εντέλει αντισυμβατικότητα. Η Σκομπτσόβα κινιόταν μεταξύ των λογοτεχνικών κύκλων, παντρεύτηκε και χώρισε δύο φορές, διετέλεσε δήμαρχος την εποχή μετά την Επανάσταση του 1917, ασχολήθηκε με το δοκίμιο, ιδιαίτερα το θρη-σκευτικό-φιλοσοφικό, και κατάφερε να λάβει το μοναχικό σχήμα. Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και το τέλος της. Όπως φαίνεται από τις σχετικές μαρτυρίες, δεν επιλέχθηκε από τους Ναζί ώστε να εκτελεστεί – η ίδια ήταν που επέλεξε να αντικαταστήσει την επιλεγείσα προς εκτέλεση συγκρατούμενή της». (ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΛΤΑΣ)
«Ανάμνηση του μέλλοντος -Προς μια εσχατολογική οντολογία», του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα, μτφρ. Νικόλαος Ασπρούλης, εκδ. Αρμός
«Η εσχατολογία δεν είναι απλώς ένα δόγμα· είναι ένας προσανατολισμός, μια προοπτική, ένας τρόπος υπάρξεως. Η εσχατολογία δεν αφορά μόνον το μέλλον· επηρεάζει το παρελθόν αλλά και το παρόν μας. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο κατανόησε και βίωσε εξ αρχής τα «έσχατα πράγματα» η Εκκλησία». (Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας) «Ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας, στο αποκορύφωμα της θεολογικής του πορείας, προσέφερε αυτό το magnus opus, έργο το οποίο υπερβαίνει όλες τις προηγούμενες μελέτες του σε βάθος, διορατικότητα και επιστημονική ακρίβεια. Οι θέσεις που παρουσιάστηκαν στα περίφημα έργα του Το Είναι ως Κοινωνία (Being as Communion) και Κοινωνία και Ετερότητα (Communion & Otherness) αποτέλεσαν τη βάση για την περαιτέρω διερεύνησή τους, η οποία επιχειρήθηκε στο κομβικής σημασίας τελευταίο έργο του, το οποίο πιθανότατα πρόκειται να συζητηθεί και να αποτελέσει βιβλίο αναφοράς ακόμη περισσότερο και από τα προηγούμενα έργα του συγγραφέα. Στο βιβλίο αυτό του Ιωάννη Ζηζιούλα η εσχατολογική οντολογία επηρεάζει βαθιά ολόκληρο το εύρος της χριστιανικής θεολογίας. Ο Ιωάννης Ζηζιούλας τόνιζε ότι το βιβλίο του Ανάμνηση του Μέλλοντος, αφορά όσους έχουν αποδεχθεί το γεγονός της Ανάστασης του Χριστού και ενδιαφέρονται για τις «λογικές» συνέπειες που ακολουθούν την αποδοχή αυτού του γεγονότος: credo ut intelligam. Συχνά προέτρεπε τους συνομιλητές του να εξετάσουν κριτικά τόσο τα θεμέλια όσο και τις προεκτάσεις του πρωτοποριακού ισχυρισμού του ότι «το μέλλον προηγείται του παρελθόντος» τόσο από λογική όσο και από οντολογική άποψη. Υποστήριζε δε ότι η χριστιανική θεολογία αντιπροσωπεύει την ερμηνευτική της Ανάστασης, θέμα που βρίσκεται στην καρδιά της μελέτης αυτού του βιβλίου». (Επίσκοπος Μάξιμος Vasiljevic)
Ιστορία:
«Οι είλωτες» του Ζαν Ντυκά, μτφρ. Μαρώ Τριανταφύλλου, εκδ. ΠΕΚ
Στους Νόμους ο Πλάτωνας κάνει την εξής παρατήρηση για τους είλωτες: “απ’ όλους τους θεσμούς των Ελλήνων, η ειλωτεία των Λακεδαιμονίων είναι ίσως αυτός που θα άνοιγε το μεγαλύτερο πεδίο σε ατέρμονες συζητήσεις και διενέξεις ανάμεσα σ’ αυτούς που θα την ενέκριναν και σ’ αυτούς που θα την απέρριπταν». Η παρατήρηση αυτή αποτυπώνει την αμηχανία των αρχαίων, αλλά και των συγχρόνων, απέναντι στο αινιγματικό φαινόμενο της σπαρτιατικής ειλωτείας, αμηχανία που δύσκολα επιτρέπει να συγκροτηθεί μια «ιστορία» του θεσμού. Ο Ζαν Ντυκά εκκινεί από τη θέση ότι πρέπει να αρκεστούμε στα ίδια τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων, και να ξαναδούμε την ειλωτεία μέσα από το δικό τους πρίσμα. Τα κείμενα αυτά χαρτογραφούν ίχνη της σκέψης Ελλήνων διανοητών σε μια χρονική περίοδο που εκτείνεται από τον 5ο π.Χ. έως τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Ο συγγραφέας ακολουθεί το παράδειγμα του εθνολόγου, ο οποίος αφουγκράζεται προσεκτικά τον πολιτισμό που μελετά και παρεμβαίνει όσο γίνεται λιγότερο, θέτοντας ως βασικό σκοπό του όχι να διατυπώσει τις δικές του θεωρίες, αλλά να συγκεντρώσει και να κατανοήσει τους ισχυρισμούς των Ελλήνων για το σύστημα δουλείας που λειτουργούσε στη Σπάρτη. Ως κριτήριο κατηγοριοποίησης χρησιμοποιεί τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το θέμα ο εκάστοτε συγγραφέας – όχι για να ορίσει αλλά για να σκεφτεί την ειλωτεία: τη σημασία του όρου, τη σχέση ιδιοκτησίας, τους καταλόγους παρόμοιων θεσμών σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, την αναφορά στις κατηγορίες της δουλείας και της ελευθερίας, τον οικονομικό ρόλο της ειλωτείας, την καταγωγή του θεσμού, την κριτική που έχει δεχτεί, τον ρόλο των ειλώτων μέσα στην πόλη, τις εξεγέρσεις τους. Η λαμπρή ανάλυση του Ντυκά είναι ένα μάθημα του πώς ένας σύγχρονος ιστορικός πρέπει να προσεγγίζει τα αρχαία κείμεναι όχι σαν απρόσωπες πηγές πληροφοριών, αλλά ως έκφραση του τρόπου σκέψης μιας κοινωνίας σε διαφορετικές στιγμές της ιστορίας της.
«Αφρική -Μια εισαγωγή» του Γιούστας Πάλμερ, μτφρ. Νεκτάριος Καλαϊτζής, εκδ. ΠΕΚ
Στη δυτική κοινή γνώμη, στην Ευρώπη και ιδίως την Αμερική, το αφήγημα που κυριαρχεί σχετικά με την Αφρική είναι μονοδιάστατο: πρόκειται για μια ήπειρο που αντιμετωπίζεται συλλήβδην ως συνώνυμο της ακραίας φτώχειας, της οικονομικής υστέρησης, της εστίας ασθενειών όπως το AIDS και ο Έμπολα, που απειλούν όλο τον πλανήτη, της πολιτικής βίας, των εμφυλιοπολεμικών συγκρούσεων. Η «μαύρη» Αφρική είναι ο βολικός αντίποδας που επιβεβαιώνει, ως αντιδιαμετρικός πόλος, την ανωτερότητα και την αυταρέσκεια της Δύσης. Το αφήγημα αυτό, κατάλοιπο εν μέρει μιας αποικιοκρατικής αντίληψης, έχει ως βασικό του έρεισμα την άγνοια και την άκριτη αναπαραγωγή στερεοτύπων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Με την εισαγωγική του μελέτη ο καθηγητής αφρικανικών σπουδών Eustace Palmer, με καταγωγή από τη Σιέρρα Λεόνε, επιχειρεί να αναιρέσει αυτό το μονοδιάστατο αφήγημα συνθέτοντας ένα μεγάλο «εγκυκλοπαιδικό» πανόραμα της άγνωστης, ουσιαστικά, ηπείρου: επισκοπεί τη φυσική γεωγραφία της Αφρικής, την περίπλοκη ιστορία της ώς τον 21ο αιώνα -δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στην περίοδο της ιμπεριαλιστικής επέκτασης των Ευρωπαίων, της αποικιοκρατίας και της ανεξαρτησίας-, περιγράφει τα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα, αναλύει την οικονομία, τα περιβαλλοντικά και υγειονομικά προβλήματα, την εκπαίδευση, τη θρησκεία, την τέχνη και τη λογοτεχνία. Η προσιτή και εύληπτη πραγμάτευσή του, χωρίς εξιδανικεύσεις και ωραιοποιήσεις, βοηθά τον αναγνώστη να εξοικειωθεί με το παρελθόν και το παρόν της αφρικανικής ηπείρου, αναδεικνύοντας έναν κόσμο πολυσύνθετο και δυναμικό, που πλέον διεκδικεί τον δικό του ιδιαίτερο ρόλο στον πολυπολικό κόσμο του 21ου αιώνα.
Νεότερη και σύγχρονη Ιστορία:
«Αποικιοκρατία» του Γιούργκεν Όστερχαμελ, μτφρ. Γιάννης Κοιλής, εκδ. ΠΕΚ
Η αποικιακή κυριαρχία των Ευρωπαίων -όπως επίσης, στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, των Βορειοαμερικανών και των Ιαπώνων- σε μεγάλα τμήματα της υφηλίου σφράγισε την παγκόσμια ιστορία περίπου από το 1500 έως το 1975. Με δεδομένη την άκρως διαφορετική εξέλιξη των περιοχών που υπήρξαν άλλοτε αποικίες στην Αμερική, την Ασία, την Ωκεανία και την Αφρική, αναδεικνύεται, πλέον το αίτημα για μια νέα αξιολόγηση των επιπτώσεων της αποικιοκρατίας. Υπό το πρίσμα νεότερων αντιπαραθέσεων σχετικά με την κληρονομιά της αποικιακής κυριαρχίας, το βιβλίο δεν αρκείται στην περιοδολόγηση και την αποτύπωση του ιστορικού πλαισίου της αποικιοκρατίας, αλλά εμβαθύνει στο εννοιακό της περιεχόμενο προσεγγίζοντάς την ως δομικό στοιχείο του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου, αλλά και ως φαινόμενο κολοσσιαίας απροσδιοριστίας. Με βάση παραδείγματα από όλες τις αποικιακές αυτοκρατορίες των νεότερων χρόνων, περιγράφει τις μεθόδους κατάκτησης, διασφάλισης της κυριαρχίας και της οικονομικής εκμετάλλευσης, τις μορφές αντίστασης, τη δημιουργία ιδιαίτερων αποικιακών κοινωνιών, τις στρατηγικές πολιτισμικού αποικισμού, καθώς επίσης την αποικιοκρατική σκέψη και τον αποικιακό πολιτισμό τόσο στις αποικίες όσο και στις ίδιες τις μητροπόλεις.
«Black power -Ιστορία των αφροαμερικάνικων κινημάτων (1860-2020)» του Θανάση Μηνά, εκδ. Πόλις
Χρειαζόμαστε περισσότερη Δύναμη. Μαύρη Δύναμη!» Το βιβλίο αυτό παρακολουθεί τα αφροαμερικανικά κινήματα από τους πρώτους υπέρμαχους της κατάργησης της δουλείας, τους λεγόμενους Abolitionists, στο Black Power των 60’s και, από εκεί, έως το πρόσφατο Black Lives Matter. Το «κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα» δεν είναι ενιαίο· είναι ένα πολυπλόκαμο άθροισμα κινημάτων, που διακρίνονται μεταξύ τους ανάλογα με την ιδεολογία, τις πρακτικές, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και τους επιμέρους στόχους που βάζουν στο τραπέζι της συζήτησης. Το βιβλίο εστιάζει στις προσωπικότητες που τέθηκαν στην εμπροσθοφυλακή αυτών των κινημάτων. Όχι κατ’ ανάγκην επειδή ήταν χαρισματικές· οι μεμονωμένες προσωπικότητες λειτουργούν περισσότερο ως οδοδείκτες, ως συμβολικοί αντιπρόσωποι των συλλογικών αγώνων ενός καταπιεσμένου λαού. Πάντα υπό το πρίσμα του Black Power, το βιβλίο αυτό μιλάει για πρώιμες φεμινίστριες όπως η Ida B. Wells, αμπολισιονιστές όπως ο Frederic Douglas, ερμηνεύτριες του blues που διεκδίκησαν τη σεξουαλική τους ελευθερία όπως η Bessie Smith, πρωτοπόρους συνδικαλιστές όπως ο A. Philip Randolph, νομικούς όπως η Pauli Murray, διανoούμενους όπως ο W.E.B. Du Bois, ο Langston Hughes και ο James Baldwin, παναφρικανιστές όπως ο Marcus Garvey, δημοσιογράφους όπως η Ella Baker, πρωτοπόρους ΛΟΑΤΚΙ ακτιβιστές όπως ο Bayard Rustin, ακτιβιστές της Πολιτικής Ανυπακοής όπως η Rosa Parks, εκπαιδευτικούς όπως ο Medgar Evers, μαρξίστριες όπως η Angela Davis, πολιτικοποιημένους ιερείς όπως ο Jesse Jackson, αθλητές που ήρθαν σε σύγκρουση με το κατεστημένο όπως ο Muhammad Ali ή οι Tommie Smith και John Carlos, οξυδερκείς συγγραφείς όπως ο Ralph Ellison, η Toni Morrison ή ο John Edgar Wideman, ριζοσπάστες μουσικούς της jazz όπως ο John Coltrane ή ο Archie Shepp και της soul όπως ο Curtis Mayfield, κινηματογραφιστές όπως ο Spike Lee· αναφέρεται επίσης σε κινήματα όπως ο παναφρικανισμός ή η Αναγέννηση του Χάρλεμ, σε πασιφιστικές θρησκευτικές συσπειρώσεις όπως η Southern Christian Leadership Conference, φοιτητικές ενώσεις όπως η Student Nonviolent Coordinating Committee, και μαχητικές οργανώσεις όπως το Black Panther Party. Στον πυρήνα του βιβλίου, ξεδιπλώνεται η διαλεκτική σχέση (και όχι απλώς αντιπαράθεση) ανάμεσα στον Martin Luther King και τον Malcolm X· η μεταξύ τους διαλεκτική ώθησε το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα στο απόγειό του, την περίοδο από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως το τέλος της δεκαετίας του 1960. Στη συγχρονία, η αγωνιστική κουλτούρα που κληροδότησε το Black Power στο Black Lives Matter παραμένει πάντα ζωντανή, σαν φλόγα που σιγοκαίει· όσο συνεχίζονται οι φυλετικές και ταξικές ανισότητες και η αστυνομική βία, απειλεί και πάλι να θεριέψει. Right On!
Παλαιστίνη:
«Η εθνοκάθαρση της Παλαιστίνης» του Ιλάν Παπέ, μτφρ. Κώστας Κουσιάντας, εκδ. ΣΑΛΤΟ
Το παγκόσμιο μπέστ-σελερ ήρθε να μας πει την αλήθεια για τη Νάκμπα: Από το 1947 έως το 1949, πάνω από 400 παλαιστινιακά χωριά καταστράφηκαν σκόπιμα, άμαχοι σφαγιάστηκαν, και περίπου ένα εκατομμύριο άνδρες, γυναίκες και παιδιά εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους υπό την απειλή όπλων. Ένα έγκλημα αρνούμενο εδώ και δεκαετίες, με την «εθνοκάθαρση» να είναι η μόνη λέξη που μπορεί να το περιγράψει. Καταρρίπτοντας αποφασιστικά τον μύθο ότι ο παλαιστινιακός πληθυσμός έφυγε οικειοθελώς ή αορίστως λόγω του πολέμου, ο Ιλάν Παπέ προσφέρει εντυπωσιακά στοιχεία από τα απόρρητα αρχεία του ισραηλινού στρατού (IDF) για να αποδείξει ότι αιτία υπήρξε ένα δόλιο οργανωμένο σχέδιο. “Καταγράφηκαν ακριβείς λεπτομέρειες σχετικά με την τοπογραφική θέση κάθε χωριού, τους δρόμους πρόσβασης, την ποιότητα της γης, τις πηγές νερού, τις κύριες πηγές εισοδήματος, την κοινωνικοπολιτική του σύνθεση, τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, τα ονόματα των μουχτάρηδων, τη σχέση του με άλλα χωριά, την ηλικία του κάθε άντρα και πολλά περισσότερα.” Από την ίδια της την ίδρυση, η ιδεολογία του Ισραήλ, ο Σιωνισμός, επέτασσε τη βίαιη απομάκρυνση των ιθαγενών και την επακόλουθη διαγραφή της ύπαρξης τους από την ιστορία και τη μνήμη. Σχεδόν 80 χρόνια αργότερα, το εποικιστικό σχέδιο παραμένει ενεργό, με τις συνέπειές του να είναι σήμερα ορατές παγκοσμίως…
«Παιδιά της Παλαιστίνης» του Γκασάν Καναφανί, εκδ. Δαίμων του Τυπογραφείου
«Σε άκουσα στο άλλο δωμάτιο που ρωτούσες τη μητέρα σου: Μαμά, είμαι Παλαιστίνιος; Όταν απάντησε ‘ναι’, μια βαριά σιωπή απλώθηκε στο σπίτι. Ήταν σαν κάτι που κρεμόταν πάνω από τα κεφάλια μας να είχε πέσει, ο θόρυβός του ήταν εκρηκτικός κι έπειτα σιωπή. Μετά σε άκουσα να κλαις. Δεν μπορούσα να κουνηθώ. Υπήρχε κάτι πέρα από την αντίληψή μου, που γεννιόταν στο διπλανό δωμάτιο μέσα στα μπερδεμένα αναφιλητά σου. Ήταν σαν ένα ευλογημένο χειρουργικό νυστέρι να άνοιγε το στήθος σου και να έβαζε εκεί την καρδιά που σου ανήκε. Ήμουν ανίκανος να κινηθώ και να έρθω να δω τι συνέβαινε. Ήξερα, εντούτοις, ότι μια μακρινή πατρίδα γεννιόταν ξανά: οι λόφοι, οι ελαιώνες, οι νεκροί, τα σχισμένα και διπλωμένα λάβαρα, όλα γεννιούνταν στην καρδιά ενός άλλου παιδιού. Πιστεύεις ότι ένας άντρας μεγαλώνει σταδιακά; Όχι, γεννιέται ξαφνικά· μια λέξη, μια στιγμή, διαπερνά την καρδιά του σε έναν νέο χτύπο. Μια και μόνη σκηνή μπορεί να τον εκσφενδονίσει από το ανώτατο όριο της παιδικής ηλικίας, στην τραχύτητα του δρόμου.»
Διαβάστε επίσης:
2025-2026: Μια ακτινογραφία για το σήμερα και το αύριο στην Ελλάδα
Το ασταθές 2025 οδηγεί σε απρόβλεπτο 2026
